Hatasız kul olmaz. Yaşamımız boyunca hepimiz hem zaferleri hem de mağlubiyetleri tadacağız. Ancak bazı mağlubiyetler aynı hataların sonucudur ve bu hatalar size özgü değildir. Aksine çok yaygındırlar ve çoğu kişi tarafından yapılırlar. Borsada işlem yaparken de bu böyledir.
Hatalardan ders alınmadığı takdirde gelecekte aynı hatalar birçokları tarafından yapılmaya devam edecektir. Bu nedenle sizin de yapmamanız için hisse senedi alım satım işlemlerinde ortak olarak yapılan hataları aşağıda sıraladık. Bu hatalardan bazılarını yapmış bile olabilirsiniz. Ancak üzülmeyin. Zararın neresinden dönerseniz kardır.
Sadece durumun farkında olmakla bile bu hataların çoğunun önüne geçebilirsiniz. Kanayan bu yarayı durdurmanın bir adım ötesine geçeceğiz ve bu hataları lehinize kullanmanıza yardım edeceğiz. Haydi gelin birlikte yatırım yaparken yapılan en yaygın yapılan hataları inceleyelim:
Borsa’da Yatırım Yaparken Nelere Dikkat Etmeli?
1. Anlamadığınız Bir İş Koluna Yönelik Hisse Almayın
Borsada yaygın olarak yapılan hataların başında hakkında pek fikir sahibi olunmayan iş dallarına yönelik sırf revaçta oldukları için ya da cezbedici isimlere sahip olduklarından dolayı yatırım yapılması geliyor. Yatırımcılar sık sık anlamadıkları alanlarda hisse senedi satın alıyorlar. Şirketin piyasadaki konumu ve ürünleri hakkında bilgi sahibi olmadan şirketin adında teknoloji kelimesi geçiyor diye (nanoteknoloji, biyoteknoloji gibi) hissesinin satın alınması buna örnek durumlardan birisi.
Yanlış anlamayın. Gelecekte öne çıkacak yeni iş dallarını tahmin etmeye ve buna yönelik trendi erken yakalayanlardan birisi olarak turnayı gözünden vurmaya çalışmak çok önemli. Bizim karşı olduğumuz şey bu işin araştırma yapılmadan ve bilgisizce, deyim yerindeyse balıklama atlanarak yapılması. Eğer hisse senedini satın alarak ortak olacağınız şirketin yaptığı işler hakkında bilgi sahibi olursanız bu durumu lehinize çevirebilirsiniz.
Bu durum bilgisizce yatırım yapan diğer yatırımcılara karşı doğal olarak bir üstünlük kurmanızı sağlayacaktır. Örneğin eğer bir restoran işletiyorsanız, restoran bayiliği hakkında bilgi sahibisinizdir. Müşteri alışkanlıkları gibi kritik bilgileri daha kamuya mal olmadan ilk elden siz bilirsiniz. Ayrıca, restoran endüstrinin yavaşladığını ya da canlandığını diğer yatırımcıların büyük çoğunluğundan çok önce siz fark edersiniz.
Dahası içinde bulunduğunuz ya da bildiğiniz sektördeki eğilimleri görebilir ve bazı fırsatları tespit edip büyük yatırım kararları alabilirsiniz. Görüldüğü üzere dolaysız, aracısız olarak, ilk elden kazanılan bilgi yatırımlarınızda kâr etme ya da zarardan kaçınma anlamına gelir.
Yanlış anlaşılmalara mahal vermemek adına şunu belirtmekte fayda var. Altın madenciliği yapan şirketlere yatırım yapmak için illa kuyumcu olmanız ya da sağlık sektöründe faaliyet gösteren firmalara yatırım yapmak için doktor olmanız gerekmez. Ancak bunun ne zararı olabilir ki? Bir düşünün!
Diğer yatırımcılara göre size üstünlük sağlayacak hususları sonuna kadar kullanabilmelisiniz. Diyelim ki bir avukatsınız. Ticari anlaşmazlıkların çözülmesi konusunda sektörde yer alan avukatlık şirketlerini ve bu şirketlere ne zaman yatırım yapılacağını sizden daha iyi kim bilebilir. Ya da bir cerrahsınız. Bir şirket ses getirecek bir ameliyat robotu ürettiğini duyuruyor. Bu robotun iddia edilen şekilde ameliyat sektöründe çığır açıp açmayacağını ve şirketin hisselerinin iyi performans sergileyip sergilemeyeceğini kim sizden daha iyi sezebilir?
2. Gereğinden Fazla Pay Biçmeyin
Bu hata genellikle değeri düşük olan hisse senetleri ile ilgilenildiğinde yapılır. Hisse senedinin değerinin düşüklüğü büyük potansiyele sahip olmasına yorulur ve bu hisse senetlerine piyango bileti muamelesi yapılır. 500 lira ya da 1000 liralık yatırımla zengin olma hayalleri kurulur.
Bunun olamayacağını söylemiyoruz. Tabii ki düşük miktarlarda yatırımla küçük bir servet elde eden yatırımcıların hikayeleri halihazırda mevcut. Bizim anlatmak istediğimiz bu düşünce yapısının borsada mantıklı yatırımlar yapılması açısından uygun olmadığı. Bu nedene satın aldığınız hisselerin performanslarından ne bekleyeceğiniz konusunda gerçekçi olmalısınız.
Öncelikle ilgilendiğiniz hisselerin aldığınız döneme kadar olan performanslarını inceleyin. Ayrıca, aynı sektördeki rakip firmaların yatırımlarını takip edin. Bu size karşılaştırma yapma imkanı verir. Söz konusu hisse senedi geçtiğimiz dönemde nasıl bir getiri sağladı? Sektördeki çoğu şirketin geçmişe yönelik yıllık büyüme verileri gelecek döneme ilişkin ipucu verir.
Geçmiş performans gelecek performansın birebir göstergesi olmasa da bu veriler geleceğe yönelik tutarlı bir beklenti içerisine girmeye yardımcı olacaktır. Bir hisse senedinin performansı sıklıkla geçmiş dönemlerdeki ortalama getirisi yönünde devam eder ya da şirketin içinde bulunduğu sektörün ortalama büyüme verilerini takip eder.
3. Riske Atmamanız Gereken Para ile Yatırım Yapmayın
Sizin için can suyu olan ve riske atamayacağınız bir para ile yatırım yapmaya kalktığınızda adeta kimyanız değişir. Sanki siz, siz değilsinizdir. Karar verirken duygularınız mantığınızı ele geçirir. Stres düzeyiniz başa çıkamayacağınız boyutlara ulaşabilir.
Sonuç olarak kumar oynuyorsunuzdur. Unutmayın kumarda her zaman masa kazanır ve siz kaybedersiniz. Kendinizi başka nedenlerle ihtiyaç duyduğunuz bir para ile yatırım yapmaya kalkarak yüksek baskı altına sokmamalısınız.
Arzu ettiğiniz getiri oranlarını elde etme yolunda belirli seviyelerde risk kabul edebileceğiniz, spekülatif olarak kabul edilen hisselere yalnızca riske edebileceğiniz para ile yatırım yapın. Bununla birlikte size bir adım ötesini tavsiye edebiliriz. Başlangıçta kendinizi denemek amacıyla para yatırmadan oynayın. Bu nasıl mı olacak. Borsa simülasyonları ve demo hesaplar ile kağıt üzerinde sıfır riskle, gerçek para kullanmadan borsanın inceliklerini öğrenebilir ve yatırım stratejileri geliştirebilirsiniz. Demo hesaplarda hazır olduğunuza kanaat getirirseniz gerçek dünyada hisse alım satım işlemlerine geçebilirsiniz.
Risk alabileceğiniz para ile yatırım yaptığınızda, size yüksek getiri sağlayacak kararları rahat bir şekilde ve salim bir kafa yapısıyla alabilirsiniz. Tecrübeyle sabittir. Stressiz yapılan işlemler genellikle başarı ile sonuçlanır.
4. Sabırsızlık Göstermeyin
Yatırım sürecinizde para kaybetmenize en çok sebep olacak ve bu nedenle en pahalı olarak niteleyebileceğimiz duygu sabırsızlıktır. Hisse senetlerini alıp satarken onların aslında neyi ifade ettiğini unutuyoruz. Bu hisseler şirketlerin bir parçası. Biz aslında şirketlere ortak oluyoruz. Bu nedenle gerçek dünyada işlerin beklediğinizden çok daha yavaş ilerlediğini unutmayın.
Bir şirket yönetiminin şirketin büyümesi amacıyla yeni bir strateji ya da yaklaşım benimsediğini varsayalım. Bu strateji ya da yaklaşımın hayata geçirilmesi ve sonuçlar vermesi aylar belki de yıllar alabilir. Çoğu yatırımcı hisse senetlerinin satın alır almaz hızlı şekilde yükselmesini arzular.
Bu beklenti şirketin faaliyet yürüttüğü gerçek dünya ile kıyaslandığında kesinlikle rasyonel değildir. Hisse senetlerinizin beklediğiniz hamleyi yapması çok daha uzun sürecektir. Bu nedenle sabırsızlığın sizi ele geçirmesine izin vermemelisiniz. Aksi takdirde bütün yatırımınız heba olabilir!
5.Yanlış Kaynaklardan Bilgi Edinmeyin
Bu konu hayati önem taşımaktadır. Sizlere tüyo vermek isteyen ya da sizinle borsa hakkındaki engin bilgilerini paylaşmak isteyen sözde uzmanlara her köşe başında rastlayabilirsiniz.
Etkili yatırımın vazgeçilmezlerinden biri doğru kaynaklardan beslenmektir. Zaman içerisinde tavsiyeleri ve tahminleri ile size istikrarlı bir şekilde getiri sağlayan kaynaklarınızı tespit etmeli ve onların rehberliğini diğerlerinden ayrı tutmalısınız. Bu kaynakları tespit etme sürecinde sizi meşakkatli bir yol bekliyor. Bu süreçte bir faydalı bilginin yanında bin tane zararlı bilgi ile yüz göz olacaksınız.
Medya tarafından öne çıkarılan ve her mecrada konuşan isimlerin tamamının duayen olmalarını beklemek anlamsızdır. Öyle olsalar bile bu durum tahminlerinde ve savundukları tezlerde her zaman haklı çıkacaklarını göstermez.
Dolayısıyla, kendi güvenilir kaynaklarınızı bir yatırımcı olarak bizzat siz belirlemelisiniz. Burada ana belirleyici faktör daha önce belirttiğimiz gibi istikrar olmalıdır. İster bireyler isterse danışmanlık firmaları olsun kendi güvenilir kaynaklarınızı belirledikten sonra iş bitmiş değil. Ne kadar istikrarlı olurlarsa olsunlar size tavsiye edilenlere körü körüne bağlanmayın. Tavsiyeleri kendi bilgi birikiminiz ve tecrübeleriniz ile birleştirip mantık süzgecinizden geçirdikten sonra karara dönüştürün.
Örneğin düşük fiyatlı birkaç hisse senedi ile ilgili duyumlar ayyuka çıkmışsa bu durum manipülatif olabilir ve başkalarının gizli çıkarlarına hizmet ediyor olabilir. Piyasada sahtekârlardan ve dolandırıcılardan bol bir şey yok. Size yanlış kararlar verdirmek işlerine gelebilir. Hayatlarını sizin kayıplarınızdan kazanç sağlamak üzerine inşa etmiş olabilirler. Spekülatif hisselere yatırım yapmak çoğunlukla sıfır toplamlı bir oyundur, yani birinin kazanması için diğerinin kaybetmesi gerekir.
Bu nedenle dolandırıcılar ve çığırtkanlar bu tür çabalarla bazı değersiz hisselerden para kazanmaya çalışırlar. Hisse senedi fiyatlarını ne kadar yükseltirlerse, bir anda çekildiklerinde o kadar fazla kazanırlar ve arkalarında artık zarar etmeye mahkûm küçük yatırımcılar bırakırlar.
6. Sürü Psikolojisi ile Hareket Etmeyin
Eğer bir hisse herkes tarafından duyulmuşsa, bu zaten onun beklenen yüksek performansı gösterdiğine delildir. Bazı hisse senetlerinin yüksek performans göstermesi ve fiyatlarını iki-üç katına çıkarması, medya tarafından reklam amacıyla kullanılabilir.
Maalesef bazı hisse senetlerinin medyatik oldukları bu dönemler zaten zirve yaptıkları dönemlerdir. Medya olayı geriden takip etmiştir ve bahsi geçen hisselere yönelik bir şişirme söz konusudur. Özetle televizyon, gazete, internet ve radyoda yapılan programlar hisse senetlerinin olduğundan aşırı değerli bölgelerde gezmesine yol açar. Böyle şişirilen ve 2-3 çalışanı olmasına rağmen borsada hisse değeri milyonluk şirketlere yaklaşan küçük işletmelerin geçmişte örneği çoktur.
Bu konuyu başka bir örnekle açıklamak gerekirse faaliyetlerini neredeyse sonlandırmak üzere olan bir şirket teknoloji trendinin kaymağını yemek için isminin arasına teknoloji ekliyor ve hisselerinin artmasını sağlıyor. Şirketleri derinlemesine incelemeden hisse senedi alan yatırımcılar nedeniyle manipülatif olarak milyonlarca liralık işlem gerçekleşiyor. Cirosu kayda değer olmayan şirketlerin hisseleri hareketleniyor, ancak bu hareketlerde çoğu yatırımcı para kaybediyor.
7.Ortalamayı Aşağı Çekmeye Çalışmayın
Ortalamayı aşağı çekmeye çalışma zaten hatalı olarak yanlış hisseleri satın almış yatırımcıların eğilimli olduğu bir harekettir. Bu hareketle zararın azaltılacağı umulur. Örneğin, hisse senedi yatırımcı tarafından 3.50 TL’den alındı fakat değeri bir süre sonra 1.75 TL’ye düştü. Bu noktada yatırımcı kendini yine alış yapma mecburiyetinde hisseder ve bir miktar daha alım yapar.
Bu şekilde hisse fiyatının ortalamasının 2.50 TL’ye çektiğini varsayalım. 3.50 TL ile 1.75 TL arasında yatırımcının zararı 1.75 TL iken, 3.50 TL ile 2.50 TL arasında yatırımcının zararı 1 TL’ye düşer. Bu ilk bakışta olumlu bir gelişme olarak görünür. Ancak madalyonun bir de diğer yüzü vardır. Gerçekte olan şey, yatırımcının batmakta olan bir şirkete daha fazla para gömüyor olmasıdır.
Ortalamayı aşağı çekmeye çalışmanın bir hatayı başka bir hata ile kapatmak anlamına gelebileceğini unutmayın. Peki bu durumda yapılması gereken nedir diye sorarsanız, size tavsiyemiz hissenizin düşüş trendini sonlandırmasını sabırla beklemeniz ve tekrar yükseliş trendine girdiği noktada ortalamayı düşürmeye çalışmanız. Örneğin, 3.50 TL’ye aldığınız bir hisse 1.75 TL’ye kadar düştü. Ancak sonra yükselmeye başladı. İşte bu süreçte örneğin 2.00 TL seviyesinde tekrar bir miktar alım yapmalısınız. Bir süre daha hisseyi takip edip 2.50 TL seviyesinde tekrar alım yapmalısınız. Burada ortalama düşmekle beraber bir önceki yöntem ile kıyaslandığında aslında ortalama artmaktadır. Ancak bu bir zarar değil aksine değer kazanmakta olan bir hisseye yatırım yapmak yoluyla mantıklı bir stratejidir.
8.Tedbirli Olmak Adı Altında Tembellik Yapmayın
Düşük fiyatlı hisselerin getiri potansiyeli yüksek olmasına rağmen spekülasyonlara açıktır ve bu nedenle iyi araştırma yapmayı ve tabiri caizse dersinize çalışmayı gerektirirler. Çalışmalarınızı ne kadar titiz yaparsanız yatırımlarınızın sonucunda başarı ve dolayısıyla getiri şansınız o kadar artar.
İşaretleri dikkatle okur ve yorumlarsanız nahoş sürprizlerle karşılaşmaktan ve münferit olayların işinizi ve getirinizi olumsuz etkilemenizden kurtulursunuz. Durumun potansiyel riskler barındırdığını düşündüğünüzde şirketinize dönüp bakın ve tüm yönleriyle riskler doğrultusunda analizinizi yapın. Eğer analiziniz sonucunda hisselerinize güveniyorsanız artık tedbirli olmak adına atıl kalmak mantıklı değildir. Bu aşamada risk almalısınız.
Yatırımcıların büyük bölümü yatırım yaptıkları şirketler hakkında derinlemesine bilgi sahibi olmak için yeterli çabayı sergilemiyor. Bu da yetmezmiş gibi yalnızca mantıklı göründüğü için yatırım yapmak istiyorlar. Bu tür yatırımcılar için daha önce de söz ettiğimiz gibi gelecekteki iş alanlarına yatırım yaptığı ya da teknoloji ürettiği gibi albenili ifadelerle anılan şirketler ön plan çıkıyor.
Örneğin, yakın gelecekte fosil yakıt ile çalışacak araçların yerini tamamen elektrikli araçların alacağı analizi, yatırımcıların elektrikli araç alanında faaliyet gösteren firmaların hisselerine akın etmelerine neden oluyor. Ne yazık ki iyi bir yatırımcı olmak, günübirlik varsayımlar ve yüzeysel mantıktan çok daha fazlasını gerektirir.
Bu konuyu daha iyi anlatmak için otomobil örneğinden devam edelim. 1900’lerin başında, Amerika’da otomobil alanında 2000 civarında şirket faaliyet göstermekteydi. Otomobil, onsuz yapamayacağımız büyük ve önemli bir buluş iken bile 2000 civarındaki şirketten %99’u iflas etti. Sonuçta, o dönemde otomobil şirketlerine yatırım yapanların çoğu, bu çığır açan konseptin başlangıçta doğru araştırılmaması ve büyümesinin yavaş olması nedeniyle kaybettiler.
Özetle, tedbirli olma namına fakat aslında tembelliğiniz sebebiyle dersinize çalışmayı ihmal etmeyin. Bu bilgi eksikliği kabul edilebilir riskleri almanızdan sizi alıkoyarak ya da ezbere reaksiyonlar ile bazı işlemleri yapmaya yönelterek kaybetmenize yol açabilir.
9. Yatırımları Tek Alanla Sınırlamayın
Çoğu yatırımcı bunu yaptığının farkında değildir. Çeşitlendirmek yerine benzer hisselere yatırım yapmak eğilimi gösterirler. Yatırım bu kadar basit olsaydı, zengin olmak kaçınılmaz olurdu.
Evet, elektrikli arabalar ya da kanser tedavisi harika fikirler. Bu alanlardan birini tutturmak ve bu yolda ilerlemek mantıklı görünebilir. Maalesef, iyi bir yatırım için doğru hisseleri bulmak iyi bir fikirden çok daha fazla gayret göstermeyi gerektirir.
Otomobil endüstrisinin başlangıç zamanlarını anlatan örneğimizi hatırlayın. Bugün baktığınızda çok mantıklı görünen bir yatırım doğru zamanın tespit edilememesi nedeniyle yatırımcılar için adeta bir mayın tarlasına dönüşmüş ve neredeyse %99’u kaybetmiştir.
Bu nedenle tek alanda yatırım yapmak yerine yatırımlarınızı çeşitlendirin ya da ne olursa olsun tek alanda yatırım yapmak istiyorsanız o alandaki lider ve üst düzey şirketlere yatırım yapmayı tercih edin. Bu tanıma giren şirketlerin büyüyen cirolara, artan pazar paylarına ve kendini kanıtlamış yönetim ekiplerine sahip olması gerektiğini aklınızda çıkarmayın.
Uzun Lafın Kısası
Üç aşağı beş yukarı her yatırımcı benzer hataları yapar. Bu yaygın hatalar bir kez yapıldığında ideal şartlarda bir daha yanından geçilmemesi gerekir. Ne yazık ki ideal bir dünyada yaşamıyoruz. Bu nedenle siz de dahil yatırımcıların çoğu yukarıda anlatılan yaygın hatalara devamlı olarak düşme eğilimindedir.
Şanslısınız ki artık bu hataların neler olduğunuzu biliyorsunuz ve farkındalığınız arttı. Bu nedenle hatalarınızdan ders alarak gelecekteki adımlarınızı sağlıklı bir şekilde atabilirsiniz.
Tecrübe, elde ettiğimiz getirilerden daha fazlasıdır. Bu nedenle kaybettiğimiz zamanlarda bile elde ettiğimiz tecrübeyi gelecekte kazanca dönüştürebiliriz.
Yeterli süre ve yeterli sayıda işlem sonunda kazançlarınız ve kayıplarınızın toplamı sizi daha üstün nitelikli bir yatırımcıya dönüştürecek. Yazımızda ifade ettiğimiz bu yaygın hatalardan aşama aşama kurtulacak ve portföyünüzün büyük bölümünde kâra geçeceksiniz. Şimdi tek yapmanız gereken bir başlangıç…
