Teknik analiz mantığını benimseyen borsacılar, varlıkların fiyat geçmişlerini ve eğilimlerini göz önünde bulundurarak alım-satım kararları verirler. Daha önceki yazılarımızda da bahsettiğimiz gibi teknik analizde fiyat grafikleri hayati önem arz eder ve bu grafiklerden yola çıkılarak fiyatların ne yönde seyir göstereceği konusunda tahminlerde bulunulur.
Fiyat grafikleri görsel anlamda oldukça yoğundur, yani söz konusu şekillere bakarak hisse fiyatlarının geçmişte ne kadar olduğunu, şu anki seyrini, yakın gelecekte ne miktarda değişim gösterebileceğini ve insanların herhangi bir hisseye ne kadar rağbet ettiğini anlamak mümkündür.
Grafik formasyonlarından neler öğrenebiliriz?
Grafik modelleri, teknik analiz çatısı altına giren kapsamlı bir faaliyet alanıdır diyebiliriz. Varlıklar, hisseler, para birimleri veya çeşitli emtiaların fiyatlarında meydana gelen değişimler borsa grafiklerinde geometrik şekiller hâlinde yansıtılır. Bu geometrik şekiller sayesinde herhangi bir varlığın fiyatının nasıl değiştiğini görür ve gelecekte nasıl bir yol izleyeceğine dair çıkarımlarda bulunabiliriz.
Grafik modelleri, teknik analiz anlayışıyla borsa oynayan yatırımcıların en büyük silahıdır dersek inanın abartmış olmayız. O yüzden daha önce teknik analiz yazımızı da okuyan borsacı arkadaşlarımıza destek olmak amacıyla temel grafik türleri hakkında bilgi vermek, ayrıca bu grafiklere bakarak mevcut ve gelecekteki durumlara ilişkin ne tarz çıkarımlarda bulunabileceklerini göstermek için böyle kapsamlı bir yazı hazırlamaya karar vermek. Hepinize iyi okumalar dileriz!
Grafik formasyonları neden önemlidir?
Bir grafik modelinin boyutuna ve herhangi bir trend içerisindeki konumuna bakarak gelecekteki en büyük fiyat değişimlerinin ne zaman meydana geleceğine dair tahminlerde bulunabiliriz. Bazen grafik döngüsünü tamamlar ve fiyatlar grafikteki düzenin dışına çıkar. Böyle durumlarda fiyatların yeni ivmesini koruyacağını ve bir süre bu yeni rotada seyredeceğini söyleyebiliriz. Buradan da anlayacağımız üzere grafikler aslında her türlü borsacı için mühimdir, yani doğru analiz edildiğinde herkesin işine gelebilir.
Teknik Analizde ve Borsada Formasyonlar:
Borsada trend dönüş ve devam formasyonları ( OBO ve TOBO)
Grafik modellerinin “trend dönüş” ve “trend devam” olarak adlandırdığımız iki farklı formasyonu vardır. Trend dönüş formasyonu, herhangi bir grafik modeli çizilmeden önce mevcut olan bir trendin artık sona erdiğini gösterir. Kafa karışıklıklarını önlemek için hemen bir örnek verelim: Diyelim ki bir dönem fiyatlar sürekli yükselişteydi. Sonrasında bir anda trend dönüş formasyonu ortaya çıktı ve bu formasyon döngüsünü tamamladı. İşte böyle bir durumda fiyatların yükselişinin artık durduğunu ve bundan sonra bir müddet fiyat artışı görülmeyeceğini söyleyebiliriz. Devam formasyonu ise adından anlayacağınız üzere herhangi bir trendin devam ettiğini gösterir. Örneğin elimizde bir fiyat var ve giderek düşüyor. Bu esnada bir trend devam formasyonu oluşuyor ve fiyat bu formasyon döngüsünü tamamlıyor. Böyle bir durumda düşüş trendinin devam etme olasılığı epey yüksektir.
Yatırımcılar, trend çizgilerini kullanarak piyasanın mevcut durumunu ifade eden grafik modellerini ve birazdan detaylı biçimde ele alacağımız çeşitli formasyonları vurgularlar. Başka bir deyişle trend çizgilerine bakarak “Demek ki piyasada X yönünde bir gelişme var.” ya da “Ortada Y türünde bir formasyon mevcut.” şeklinde yorumlar yapabiliriz. Trend çizgileri, grafiklerde yer alan yüksek ve düşük noktalar boyunca çizilir. Sonrasında söz konusu çizgilere bakılarak fiyatların ne zaman döngünün dışına çıkacağına yani büyük bir değişim göstereceğine dair çıkarımlarda bulunulur.
1- OBO Formasyonu Nedir?
OBO (omuz-baş-omuz) formasyonu, önceden mevcut olan bir trendin artık ters yönde değişim gösterdiğini ya da söz konusu değişimin çoktan tamamlandığını gösterir. Şayet ortada bir OBO formasyonu varsa yükseliş trendi artık sona ermiştir ve fiyatların düşüşe geçmesi kuvvetle muhtemeldir. Buna karşın grafiklere baktığımızda ters omuz-baş-omuz formasyon görüyorsak düşüş trendinin son bulduğunu ve fiyatların yükselmeye başlayacağını söyleyebiliriz.
OBO formasyonu tam olarak nedir?
Bir hisse düşünün. Fiyatı yükseliyor, sonra düşüşe geçiyor, ondan sonra zıplama yaparak daha da artıyor, yine iniyor, en sonunda tekrardan belli bir seviyede yükseliş gösteriyor. İşte OBO, böyle durumlarda ortaya çıkan bir formasyon türüdür. Söz konusu formasyonda üç farklı zirve vardır, bunlardan en yüksek olanı da ortadakidir. Şayet en büyük sıçrama belirli bir müddet ve düzenli bir yükseliş periyodunun ardından gelmişse borsacılar için önem teşkil etmektedir. Aksi takdirde bu sıçramanın pek bir anlamı yoktur.
Şimdi grafiğe bakın ve en düşük iki noktayı bir çizgiyle birbirine bağlayın. “Tamam ama çizgiyi çekmemizin sebebi ne?” mi diyorsunuz? Cevap çok basit: “boyun çizgisi” diye tabir ettiğimiz o kritik hattı belirlemek! Şayet boyun çizgisi hafiften yukarı doğru ivme gösteriyorsa yatırımcılar kısa pozisyonları tercih ederek hâlihazırda ellerinde olmayan varlıkları başkalarından ödünç alıp satma taktiğini benimserler. Grafikteki üçüncü zirve noktasından sonra fiyatlar boyun çizgisinin altına iniyor ise yatırımcılar daha farklı bir hamle yaparak uzun pozisyon alırlar. Boyun çizgisi dümdüz ise ya da aşağıya doğru ivme gösteriyorsa yatırımcılar yine kısa pozisyon hamlesini tercih edebilirler. Fiyatların boyun çizgisinin ya da en son geri çekilme seviyesinin altına düşmesiyle birlikte de “kırılma” diye tabir ettiğimiz durum meydana gelir. Borsada kırılma, grafik formasyonunun döngüsünü tamamladığını ve fiyatların bundan sonraki süreçte muhtemelen daha düşük bir seviyede seyredeceğini gösterir.
Dilerseniz hemen bir örnek vererek konuyu açıklığa kavuşturalım: Farz edelim ki hissenin kırılma fiyatı 20 lira. Hissenin yüksekten seyrettiği dönemde bu rakam 25 liraya kadar çıkmıştı. Bu durumda formasyonun yüksekliği aradaki fark olan 5 liraya eşittir. Bu durumda 15 liraya kadar düşüş yaşanmış ya da yaşanacak demektir.
Ters OBO formasyonu (TOBO) Nedir?
Ters OBO diye tabir ettiğimiz durum, herhangi bir düşüş trendinden sonra ortaya çıkar ve hisse fiyatlarında muhtemel bir yükselişin eli kulağında olduğuna işaret eder. Tobo formasyonunun meydana gelmesi için önce hisse değerlerinin düşüş göstermesi, sonra çıkışa geçmesi, tekrardan daha fazla düşmesi, ardından bir kez daha tırmanması ve en sonunda dibe vurmamasına rağmen yine düşüşe geçmesi gerekir.
Boyun çizgisi düz seyretmiş ya da aşağıya doğru ivme göstermişse fiyatların boyun çizgisinin üstüne çıkmasının ardından yatırımcılar genellikle uzun pozisyon alırlar. İşte bu nokta kırılma anını temsil eder ve döngünün son bulduğunu gösterir. Şayet boyun çizgisi yukarı doğru açı yapıyorsa fiyatın daha önce görülmemiş seviyelere çıkmasını bekleyin (yani önceki iki yüksek düzeyin de üzerine çıkmasını bekleyin) ve uzun pozisyon alın.
Böyle bir senaryoda gerçekleşmesi beklenen fiyat artışı, formasyonun yükseliğine bağlı olarak meydana gelir. “Artışı nasıl hesaplarız?” mı diyorsunuz? Bu sorunun da cevabı oldukça basit: Formasyon yüksekliğini alın ve kırılma fiyatına ekleyin. Mesela formasyonun en düşük noktasında hisse fiyatı 50 liraydı diyelim. Kırılma noktasındaki fiyatın ise 60 lira olduğunu farz edelim. Bu durumda yükseklik 10 liraya tekabül eder ve en yüksek fiyat hedefimiz de 70 liradır.
2- Fincan Kulp Formasyonu Nedir?
Fincan-kulp formasyonunda hem bir devamlılık hem de bir ters yöne dönme hareketi gözlenir. Ters yöne dönme hareketi, borsadaki herhangi bir düşüş trendinin son bulduğu anlamına gelir ve fiyatların yükselişe geçtiğini simgeler.
Yükselme trendleri sırasında ise devam formasyonu dediğimiz hadise meydana gelir, böylelikle fincan-kulp modeli ortaya çıkar ve fiyatlar yukarı doğru tırmanışını sürdürür.
Fincan kulp modelinin sona ermesi yani dönüş yapması için ilk önce fiyatların düşüşe geçmesi gerekir. Grafiğin altındaki bombeli kısmı düşünün, işte fiyatlar böyle bir eğri çizerek düştükten sonra tekrardan yükselmeye başlar. En nihayetinde “fincan” kısmı oluşur, bunun ardından da fiyatların yükselişi biter. Akabinde fiyat seviyeleri ya yatay eksende hareket eder ya da biraz daha aşağı inerek fincanının kulbunu meydana getirir.
Kulp, genellikle iki trend çizgisi arasında bir doğrultuda hareket eder. Grafiğin kulp kısmındaki fiyat seviyesi fincan yüksekliğinin %50’sinden daha aşağı inmemelidir. Bu cümlemizi açıklığa karıştırmak için hemen somut bir örnek verelim: Diyelim ki fincanın alt kısmı 5 liraya, ağzı yani üst tarafı ise 6 dolara tekabül ediyor. O hâlde kulbun 6 ile 5,5 lira arasında bulunması gerekir. Eğer fiyat seviyesi fincanın %50’sinden daha fazla düşerse buradan hisse satışlarının arttığı sonucunu çıkarabilir ki bu da fiyatların bir anda yükselme ihtimalinin pek kuvvetli olmadığına işaret eder.
Fincan kulp formasyonunun ters dönmesi durumunda uzun vadede trendlerin değişim göstereceğine dair bir çıkarımda bulunabiliriz. Bildiğiniz üzere uzun vadeli trendler yıllar boyunca etkinliğini koruyabilir, dolayısıyla trend dönüş formasyonlarının uzun vadeli bir hedefi olduğunu söylemek mümkün değildir. Fincan kulp formasyonunun oluşumu ne kadar uzun sürerse ondan sonra gelecek trend de o kadar uzun soluklu olur.
Fincan kulp devam formasyonu ile trend dönüş formasyonu benzer yapılara sahiptir diyebiliriz. Lakin aralarında hiçbir fark olmadığı yönünde bir iddiada bulunamayız çünkü devam formasyonu bir yükseliş trendi boyunca baş gösterir. Önce fiyat yükselir, sonra düşüşe geçerek U şeklinde bir kulp meydana getirir, ardından da kulptan koparak tekrar tırmanışa geçerek yükseliş trendinin devam ettiğinin sinyallerini verir.
Aynı trend dönüş formasyonu misali buradaki kulp da fincanın seviyesinin %50’sinin altına inmemelidir. Şimdi size birkaç taktik verelim: Kulbun sınırları içerisinde fiyatların en çok yükseldiği ve düştüğü noktaları belirleyerek buralara trend çizgileri çekin. Fiyat kulbun üst tarafında kalan trend çizgisinin de üstünde bir kırılma mı göstermiş? O zaman hisse satın alarak yatırım yapın.
Son olarak şunu da söyleyelim, fincan yüksekliği ile kulbun kırılma noktasını toplarsanız bir sonraki aşamada fiyatların nereye varacağına dair tutma oranı yüksek bir tahminde bulunmuş olursunuz.
3- Çift Tepe ve Çift Dip Formasyonu Nedir?
Çift tepe ve çift dip formasyonları birbirlerine tam anlamıyla zıt modellerdir. Çift tepe formasyonu fiyat yükselişinin sona erdiğini, kısa zamanda da daha düşük fiyatlarla karşılaşacağımızı gösterir. Çift dip ise düşüşün bittiğine ve ileride fiyatların artacağına işaret eder.
Fiyatlar herhangi bir yükseliş trendi yakalayıp artar ve sonrasında düşüşe geçerse çift tepe meydana gelir. Ardından fiyatlar tekrar bir önceki en yüksek seviyeye yakın bir konuma erişir. Ancak bu düzeyde seyir göstermez ve bir önceki sefer düştüğü seviyenin (pullback low) de altına iner. Açıklamalarımızı dikkatle okuyanların ve verdiğimiz grafiği inceleyenlerin de göreceği üzere fiyat hemen hemen aynı alanda iki kez zirveye ulaşmış fakat buradan yukarı çıkamamıştır.
Hâliyle formasyon tamamlanmıştır. Fiyatlar “pullback low” diye tabir ettiğimiz geri çekilme sonrası en düşük noktanın da altına inince yatırımcılar kısa pozisyon alabilir ya da uzun pozisyonlardan vazgeçebilirler. Mesela bir formasyondaki en yüksek fiyat değeri 50 lira diyelim. Daha sonra bu rakam 47’ye geriliyor, tekrardan yükselerek 50,05’i görüyor ve en sonunda yine 47’ye iniyor. Bu durumda formasyon döngüsünü tamamlamıştır ve fiyatların düşmeye devam etme ihtimali bulunmaktadır.
Çift tepe formasyonunu örneklerle ele aldığımıza göre şimdi geldik çift dip formasyonuna. Fiyat, bir düşüş trendi yakalayıp iyice aşağı indikten sonra tekrar çıkışa geçerse çift dip formasyonu baş gösterir. Bir sonraki düşüşün ardından fiyat, ilk inişte ulaştığı seviye civarına gelir, sonrasında da “pullback high” olarak adlandırılan ve “düşme sonrası tekrar toparlanma düzeyi” olarak açıklayabileceğimiz çizginin üzerine çıkar. Yine grafiğimizde gördüğünüz gibi fiyat aynı alanda dolaşıp durmuş ama ne olursa olsun 1. ve 2. dipleri gösterdiğimiz doğrunun altına inmemiştir.
Böylelikle de formasyon tamamlanmıştır. Fiyatlar tekrardan toparlandığında yatırımcılar uzun pozisyon alabilirler. Yine bir örnek yardımıyla konuya netlik kazandıralım: Farz edelim ki fiyatlar 47 liraya düştü, sonra 50 liraya çıktı. Ardından bu sefer de 46,75 seviyesini boyladı ama en nihayetinde tekrardan 50 lirayı görmeyi başardı. İşte böyle bir durumda fiyatların yükselmeye devam edeceğini söyleyebiliriz.
4- Üçgen Formasyonu Nedir?
Borsa grafiklerinde karşımıza çıkan üçgenler devam ya da trend dönüş formasyonlarının habercisi olabilir. Bununla birlikte üçgenlerin çoğunlukla devam formasyonlarını temsil ettiğini de hemen belirtelim. Grafiklerde simetrik, yükselen ve alçalan olmak üzere üç farklı tip üçgenle karşılaşırız. Aslına bakarsanız çoğu borsacı için bu üçgenler birbiriyle hemen hemen aynıdır ve sadece şekilsel olarak farklılık gösterir.
Grafiklerde çoğu zaman fiyat sıkışmaları ile karşılaşırız. İşte fiyatlar belirli alanlarda iyice sıkışınca farklı görünümlerde üçgenler meydana gelir. Eğer fiyatların en yüksek ve düşük olduğu düzeylere trend çizgileri çekersek bu çizgiler birbirleri ile neredeyse birleşen bir görüntü ortaya koyar. Tabii bu görüntüye baktığımızda da adeta bir üçgen görürüz.
Üçgenler nasıl ortaya çıkar?
Üçgenler hem yükselen hem de alçalan trendlerde meydana gelir. Konunun başında da belirttiğimiz gibi üçgenler devam ya da trend dönüş formasyonlarını temsil ettikleri için yatırımcılar, fiyatların formasyon dışına çıkmasını bekler ve böylelikle gidişat hakkında tahminlerde bulunurlar.
Devam formasyonuna ait üçgenler genellikle daha yaygındır. Dolayısıyla yatırımcıların yükseliş trendleri esnasında fiyatların tavan yaptığı noktalara, alçalan trendler sırasında ise dip noktalarına dikkat etmelerinde fayda vardır.
Simetrik üçgenler, her iki trend çizgisi de birbirine doğru hareket gösterdiğinde ortaya çıkar.
Düşük trend çizgisi yükselişe geçmişken yukarıdaki trend çizgisi yataylığını koruyorsa yükselen üçgen diye tabir ettiğimiz şekil meydana gelir. Böyle bir üçgene baktığımızda fiyatlarda meydana gelen aşağı yönlü düşüşlerin miktar olarak azaldığını, fiyat artışlarının da genellikle belli bir noktada sabitlendiğini gözlemleriz.
Yüksek trend çizgisi aşağı doğru hareket ederken aşağıdaki trend çizgisi yatay uzanımını koruyorsa alçalan üçgen oluşur.
5- Bayrak ve Flama Formasyonu Nedir?
Bayrak ve flama formasyonu da bir nevi devam formasyonudur. İkisi de benzer amaçlar doğrultusunda kullanılmakla birlikte biraz farklı şekillere sahiptir. Yine de bayrak ve flama terimleri genellikle birbirinin yerini tutacak şekilde kullanılır, yani çoğu borsacı bu iki kavram arasında pek bir ayrım yapmaz.
Fiyatlar bir anda tavan yaptığında, sonrasında ise yatay eksende seyir gösterdiğinde ya da hafiften düşüşe geçtiğinde bayrak ya da flama formasyonu meydana gelir. Yatay olarak nitelendirdiğimiz hareket sonucunda ortaya dikdörtgen (bayrak) ya da ufak bir üçgen (flama) benzeri bir şekil çıkar. Anlayacağınız üzere formasyon unsurlarının isimleri de grafikler üzerindeki bu şekillerden gelmektedir. Daha önceki grafiklerde de bahsetmiştik, yine aynı şeyi isteyelim sizden: Takip ettiğiniz bir hisse fiyatının en yüksek ve en düşük noktaları boyunca trend çizgileri çekin. Bayrak ya da flama oluşmadan önce meydana gelen keskin fiyat artışı sonucunda bayrak direği olarak adlandırdığımız şekil ortaya çıkar.
Fiyat tavan yaptıktan sonra başlayan yanal hareket bir süre devam eder, ardından fiyat tekrardan keskin bir şekilde tırmanışa geçer. İşte kurt borsacılar tam da bu noktada hamlelerini yaparlar. Bayrak direği ve bayrak ya da flama tam anlamıyla oluştuğunda yatırımcılar, hisse fiyatının bayrak veya flamanın en üstündeki trend çizgisinin de üzerine çıkmasını beklerler. Bu gerçekleştiğinde de hemen uzun pozisyon alırlar. Siz de aynı taktikle hareket ederseniz başarılı olma ihtimaliniz artacaktır.
6- Takoz Formasyonu Nedir?
Takoz formasyonları, birden çok fiyat dalgalanmasından meydana gelir. Herhangi bir hisse fiyatının giderek daralan biçimde dalgalar yapması sonucunda takoz formasyonu oluşur. Söz konusu daralma hem yukarı hem de aşağı doğru gerçekleşebilir. Daha önce de değindiğimiz üçgenler, fiyatların yanal yönde hareket etmesiyle meydana gelir. Takozlar ise yukarı ya da aşağı yönde ciddi miktarda hareket gösterir.
Formasyon tamamlanıp fiyat seviyesi artık takozun dışına çıktığında fiyat hareketi genellikle takozun sivri ucunun tam tersine doğrudur. İşte bu sebepten ötürü takozlara trend dönüş formasyonu da denir. Konuyu daha iyi kavramanız için güzel bir örnek verelim: Elinizde bir grafik var. Baktınız, ortada sivri ucu aşağıyı gösteren bir tane takoz görüyorsunuz (Buna düşen ya da alçalan takoz da denir). Eğer durum böyleyse formasyon tamamlandıktan sonra hisse fiyatları genellikle takozun bittiği noktanın üzerine çıkacaktır. Peki ya alçalan takoz yerine elimizde yükselen bir takoz varsa? İşte bu durumda da formasyonun tamamlanmasının ardından fiyatlar yukarıya değil aşağıya doğru hareket gösterecektir.
Takoz formasyonu örnekleri
Her ne kadar takoz formasyonlarıyla çok sık karşılaşmasak da yukarıda bahsettiğimiz alçalan ve yükselen takozları biraz daha detaylı ele alalım dedik. Şimdi yukarıdaki grafiğe dikkatlice bakın ve fiyatların yükseldiği noktaları birleştiren bir trend çizgisi çekin. Aynısını fiyatların azaldığı noktalar için de yapmayı ihmal etmeyin. Ortaya alçalan bir takoz mu çıktı? O hâlde acele etmeyin ve fiyatların üst trend çizgisinin yukarısına çıkmasını bekleyin. Fiyatlar bu çizgiyi aştığı zaman formasyon zaten tamamlanmış olur. Böyle bir durumda uzun pozisyon almanızda ve kısa vadeli hamlelerden kaçınmanızda fayda vardır.
Farz edelim ki bu sefer de elinizde yükselen bir takoz var. O zaman fiyatların alt trend çizgisinin de aşağısına düşmesini bekleyin, bu gerçekleşince de kısa pozisyon alın. Ayrıca sizleri hemen uyaralım, bu gibi bir senaryoda fiyatlar daha da düşeceği için içinde bulunduğunuz tüm uzun pozisyonlardan da çıkın.
Eğer elinizde yükselen bir takoz varsa formasyon içerisindeki en yakın tarihli ve en yüksek fiyat noktasının biraz üzerine “stop loss” yani zarar durdurma emri koymayı da ihmal etmeyin. Şayet alçalan bir takoz söz konusuysa stop loss emrini en yakın tarihli düşük fiyat noktasının azıcık üzerine koyun.
7- Fiyat Boşlukları – Borsada Gap Nedir, Nasıl Oluşur?
Borsada gap diye tabir ettiğimiz kavram, birbirini takip eden iki fiyat çubuğunun arasındaki boşluğu temsil eder. Hisse fiyatı iki çubuk arasında ciddi anlamda değişime uğramışsa ve bu aralıkta herhangi bir alım satım işlemi gerçekleşmemişse fiyat boşlukları meydana gelir.
Boşluklar hiç beklenmedik zamanlarda meydana gelir. Grafiğe baktığınızda herhangi bir boşluk görüyorsanız takip ettiğiniz hissenin yatırımcı nezdindeki değeri bir günden öteki güne kadar değişmiş demektir. Beklenmedik olduklarından dolayı fiyat boşlukları analiz amacıyla kullanılabilir. Neticede farklı boşluk türlerine bakarak hangi noktada yeni bir trendin başladığını, ivme kazandığını ya da son evrelerine yaklaştığını anlayabiliriz.
Borsada standart (olağan), kopuş (kırış/kurtulma), devam eden ve tükeniş olmak üzere dört farklı boşluk türü vardır. Bunlar haricinde “island reversal” yani ada dönüş ismiyle bilinen bir boşluk formasyonu da mevcuttur.
Standart (olağan) gaplar
Standart boşluklara bakarak detaylı tahliller yapmak pek de mümkün değildir zira bu boşluklar adından da anlaşılacağı üzere nispeten daha düzenli olarak meydana gelmektedir. Standart boşluklar küçüktür yani iki boşluk arasındaki fiyat farkları kayda değer değildir. Günlük bazda sık sık meydana gelen standart boşluklar hafta sonları da döviz piyasalarında görülür.
Kopuş (kırış/kurtulma) gapları
Varlıkların fiyatları hepimizin bildiği gibi belirli aralıklar ya da trendler dahilinde değişim gösterir. Burada aralık kavramı ile fiyatların yukarı-aşağı hareket ettiği fakat iki yönde de büyük bir değişim yapmadığı noktaları kastediyoruz. Trendler ise fiyatların yukarı ya da aşağı yönde birden çok defa dalgalanma yapmasıyla ortaya çıkar. Bazen fiyat aralıkları yavaş yavaş trendlere dönüşür. İşte böyle durumlarda trendler kopuş boşlukları ile başlayabilir.
Herhangi bir fiyat aralığı ciddi şekilde değişim geçirmiş ve artık aralık olma niteliğini kaybetmiş ise bir kopuş boşluğunun varlığından söz edebiliriz. Bu tür boşluklar genellikle yoğun hacimli işlemlerle ilintili olup fiyat düzeninde sağlam bir geçişin yani kopuşun yaşandığını gösterir. Kopuş boşlukları çoğu zaman gündeme bomba gibi düşen haberler ya da bireysel hisselerden elde edilen kazançların açıklanmasının ardından baş gösteren hadiselerdir.
Devam eden gaplar
Ortaya çıkan yeni bir trend bir müddet etkinliğini devam ettirdiğinde yatırımcılar da dikkat kesilir. Zaten borsa aleminde yayılan her türlü olumlu haber fırsatçı yatırımcıları galeyana getirme potansiyeline sahiptir. Tam da böyle durumlar sonucunda devam eden gaplar, yani “trend ortasında baş gösteren boşluklar” ortaya çıkar. Bu tarz gaplar, herhangi bir trendin hâlâ gücünü koruduğunu, hatta yavaştan ivme kazanmaya başladığını gösterir.
Devam eden boşluklar genellikle hacim artışlarının olduğu durumlarda karşımıza çıkar. Lakin bir önceki başlıkta ele aldığımız kopuş boşluklarında hacim artışı çok daha büyük öneme sahiptir.
Tükeniş gapları
Tükeniş boşlukları, çoğu zaman kayda değer bir fiyat artışının akabinde herhangi bir trendin sonunda meydana gelir. Hisse fiyatları sağlam bir şekilde arttıktan sonra tükeniş boşlukları açılır, bu noktada da bir köşeye pusup fırsat kollayan borsacılar artık devreye girerler. Bu durumda kenarda bekleyip fiyat artışlarını körükleyecek kimse kalmamış olur, dolayısıyla iyice büyüyen boşluk yavaş yavaş kapanmaya başlar, ardından da pek çok kişi hisselerini elinden çıkarır.
Hacim ise ya bir önceki devam eden boşluğa göre azalır ya da ciddi miktarda artar. Şayet hacim azalıyorsa insanların en güncel boşluğa pek rağbet göstermediğini, yani trendin “tükeniş” aşamasına girdiğini söyleyebiliriz. Öte yandan hacim bir anda yukarı fırlamışsa ortada bir trend dönüşü var demektir zira çok sayıda insanın bir anda söz konusu hisselere para koyması, fiyatı yukarı yönde itecek kimsenin kalmadığı anlamına gelir. Hâl böyle olunca kısa süre sonra bu fiyat çıkışı da son bulur.
Ada dönüşü
Yaygın olarak “island reversal” diye bilinen ada dönüşü formasyonu trend yönünde ortaya çıkan bir boşluk, ardından gelen yatay yönlü fiyat hareketi ve en nihayetinde trendin tam tersi yönde bir boşluk yapmasıyla meydana gelen bir formasyondur. Bu formasyonda fiyat, yatay hareket yaptığı periyottaki seviyesine geri dönmez, dolayısıyla grafik üzerinde ada benzeri bir şekil oluşturur. Fiyat hareketinin yana doğru gerçekleştiği dönem bir ya da birkaç fiyat çubuğuyla temsil edilir, yani genellikle oldukça kısadır.
8- Üçlü Tepe ve Üçlü Dip Formasyonu Nedir?
Üçlü tepe ve üçlü dip formasyonları yine çift tepe ve çift dip misali birbirlerinin zıttıdır. Üçlü tepe formasyonu fiyat yükselişinin artık sona erdiğini, yakın zamanda da daha düşük fiyatlarla karşılaşacağımızı gösterir. Öte yandan üçlü dip ise düşüşün bittiğine ve ileride fiyatların artacağına işaret eder. Üçlü tepe ve üçlü dip formasyonları, çift tepe ve çift dip formasyonlarını andırır. Aslına bakarsanız aralarındaki yegâne fark birinde üç, diğerinde ise iki tepe ve dip bulunmasıdır.
Üçlü tepe formasyonu
Bir grafikteki fiyatlar aynı alan içerisinde üç farklı sefer zirveye çıkmışsa üçlü tepenin varlığından söz edebiliriz. Elbette birinci ve ikinci zirveden sonra fiyatların düşmüş olması, yani iniş-çıkış gerçekleşmesi de gerekir.
İkinci zirvenin ardından hisse fiyatı geri çekilme noktasının altına düşünce ya da mevcut iki geri çekilme noktasını birbirine bağlayan trend çizgisinin gidişatı bozulunca üçlü tepe formasyonu tamamlanmış demektir. Formasyonun tamamlanmasıyla birlikte tecrübeli yatırımcılar genellikle kısa pozisyonlar almayı tercih ederler. Şayet böyle bir formasyonla karşı karşıyaysanız ve uzun pozisyonlarınız varsa iyi düşünün, fiyatlarda bir daha benzer bir düşüş yaşanırsa büyük zarara uğrayıp uğramayacağınızın hesabını iyi yapın.
Üçlü dip formasyonu
Üçlü dip, yukarıda değindiğimiz üçlü tepe formasyonunun tam tersidir. Fiyatlarda uzun soluklu bir düşüş yaşanmasının ardından, hisse fiyatlarının üst üste üç defa aynı noktaya ulaşması sonucunda meydana gelir. İlk ve ikinci düşüşlerden sonra yukarıya doğru bir çıkış gözlemlenir.
Fiyatın en son geri çekilme düzeyinin üzerine çıkmasıyla birlikte formasyon tamamlanmış olur. Bunun yanı sıra en yüksek iki fiyat noktasını birbirine bağlayan trend çizgisinin aşılması da formasyonun tamamlanmasının bir başka yoludur. Peki ortada böyle bir tablo varsa nasıl hareket etmeliyiz? Cevap son derece basit: Kopuş noktasına gelindiğinde uzun pozisyon almaya çalışın ve kısa vadeli yatırımlar konusunda temkinli davranın.
Yeri gelmişken altını çizelim, üç tepe ya da dip içerisinde ortadaki tepe/dip en yüksek veya alçak ise üçlü tepe ve dip formasyonları, daha önceki yazılarımızda ve makalemizin başında değindiğimiz “omuz-baş-omuz” dizilimini andırır. Her iki formasyon tipinde de yatırımcılar hemen hemen aynı davranışları sergiledikleri için bu iki kavram arasında çok fark gütmenin pek de anlamı yoktur.
9- Çanak formasyonu nedir?
Çanak formasyonu, yine üçgenlerde gördüğümüz gibi devam ya da trend dönüş formasyonlarını temsil edebilir. Şekil bakımında kap ya da kaseye benzeyen bu formasyonun sol kısmı hisse satışlarının arttığı bir dönemi temsil eder. Ancak zaman ilerledikçe satışlar azalır ve fiyatlar tekrardan yükselmeye başlar. Bu formasyonu incelediğimizde kontrolün hisse satanların elinden hisse alanların eline geçtiğini gözlemleriz.
Çanak formasyonu tersine döndüğünde alçalan trendin sonuna gelinmiş ve doğal olarak fiyatlar tekrardan artışa geçmiştir. Bu döngüde fiyatlar azalır, sonra sabit bir seviye yakalayarak bir süre çizgisini korur, en nihayetinde de tekrardan çıkış yakalar. Şu ayrıntıyı da vermeden geçmeyelim; fiyatlar sabit düzeye geldiğinde ufak bir çift dip ya da üçlü dip formasyonu meydana gelebilir.
Fiyatın en son düşüşün başlangıç noktasının üzerine çıkmasıyla birlikte formasyon tamamlanmış olur.
Eğer günlük ya da haftalık bazda meydana gelirse ve birkaç ay boyunca etkinliğini korursa çanak formasyonu, genellikle trendlerin ciddi anlamda değiştiğine dair sinyaller verir. Unutmayın, bazı trendler uzun süre boyunca varlık gösterebilir. Mesela menkul kıymetler ve döviz piyasalarında birtakım trendlerin beş sene ya da daha fazla müddette etkinliğini hiç kaybetmediğine şahit olmuşuzdur. Bu nedenle çanak formasyonunda tam anlamıyla isabetli bir uzun vadeli fiyat hedefi olduğunu söyleyemeyiz. Bu formasyon daha ziyade bir uyarıcı ya da haberci niteliğinde olup ileride yepyeni bir trendin baş gösterebileceğine dair ipuçları verir.
Sonuç
Tecrübeli yatırımcılar, fiyatların ne yöne hareket ettiğini belirlemek ve geleceğe dair çıkarımlarda bulunmak için her daim grafiklerden yararlanırlar.
OBO, üçgen, fincan-kulp, çift/üçlü tepe ve dip, bayrak-flama, takoz ve çanak gibi pek çok farklı formasyon bizlere piyasaya en ideal giriş noktalarını gösterir, nerelerde “stop-loss” emri vermemiz gerektiğine dair fikir verir, kâr hedefi tahminlerinde bulunmamızı sağlar, yani kısacası bir rehber misali biz yatırımcıları yönlendirir. Bu formasyonları doğru biçimde kullanmak isteyen yatırımcılar önce her birini enine boyuna incelemeli, püf noktalarını kavramalı ve grafikleri doğru okumayı öğrenmelidir.
“Yatırımlarımdan daha fazla gelir elde etmek istiyorum!” mu diyorsunuz? O hâlde hiç durmayın ve burada öğrendiklerinizden yola çıkarak piyasaların hakimi olun! Hepinize iyi şanslar dileriz.
