4 bin yıldır Anadolu topraklarında hayat bulan bir çiçek…
Expo 2016 Antalya Fuarı’nın sembol çiçeği olan şakayık çiçeği adını bu yolla iyice duyurdu. Çiçekçilik sektörü için ileriye dönük önemli bir yatırım olarak öneriliyor. Nedenine gelince; 5 – 10 dekarlık bir bahçenin bile yıllık yaklaşık 50 bin TL civarında kazanç sağladığı bildiriliyor. Bu çok önemli bir miktar!
Saray bitkisi olarak tanınan şakayık yörelere göre farklı isimler almış. Yaban gülü, dağ gülü, kan çiçeği, atlas bunların başlıcaları. Tarihimize bakıldığında pek çok süsleme sanatında motif olarak kullanıldığını görüyoruz. Kısacası asil bir çiçek diyebiliriz. 4 bin yıl önce Çanakkale bölgesinde tıbbi amaçlı olarak kullanıldığı bilgisi mevcut. Osmanlı’da süs bitkisi olarak ilk kez Sultan IV. Mehmet Han’ın isteğiyle (Avcı Mehmet 1648-1687) çeşitli Anadolu şehirlerinden toplattırılan şakayıklar Hasbahçe’ye diktirilmiş. Ardından İtalya’ya oradan da Hollanda’ya götürülmüş ve katmerli şakayıklar ıslah edilmiş. Hollanda lalede olduğu gibi şakayık çiçeğini de geliştirip maddi bir kazanç kapısına dönüştürmüş.
Şakayık çiçeğinin Türkiye’de 9 türü bulunuyor ama dünyada doğal ortamda 20 kadar türü mevcut. Süs Bitkileri Üreticileri Alt Birliği Başkanı Selahattin Altun, Türkiye’nin şakayık çiçeğinin en büyük gen merkezi olduğunu belirtiyor. Ayrıca çiçeğin özelliklerini şöyle sıralıyor: Endemik olması, görsel açıdan zenginliği, hastalık ve zararlılara karşı dayanıklılığı, ıslah çalışmalarına uygunluğu, farklı türlerinin bulunması, Antalya ve civarında yayılış göstermesi ve stilize edilebilmesi çiçeği ayrıcalıklı kılıyor.
Şakayık çiçeğinin ıslah çalışmaları Yalova’da yapılıyor
Endemik bitkilerin doğadaki biçimleriyle bahçe oluşturmak olası değil. Tarımsal araştırma enstitüleri bu tarz bitki ve çiçek için ıslah çalışmaları yapıyor. Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü şakayık çiçeği için 2000 yılından beri çalışıyor. Geliştirdikleri dört çeşit, tescil ettirilmiş ve üretim hakkı ihale ile özel sektöre devredilmiş durumda. Üç çeşit tescili için de başvuru yapılmış. Enstitü bünyesindeki bitki katalogunda bu yedi çeşit de dâhil olmak üzere 54 çeşit bulunuyor.
Talep yüksek üretim yetersiz!
Görünümü güzel bir çiçek olduğu, peyzaj çalışmalarında tercih edildiği için alıcısı çok. Vazolara da çok yakışıyor. Yetişmesi için güneşli ortam gerekli, besin öğesi zengin, kireçli ve derin toprak yapısını seven bir çiçek. Bir defa ekimi yapıldıktan ve üç yıl bekledikten sonra aralıksız çiçek almaya devam ediliyor tekrar ekim yapılmıyor.
Yurt dışına da ihracat edilebilir
Şakayık üreticiliğinde Çin, Hollanda, İtalya, Fransa ve İspanya önemli bir döviz gelirine sahip. İç talep şimdilik ithal edilen ürünlerle giderilse de üretim istenilen noktaya ulaştığında rahatlıkla yurt dışına da ihraç edilmeye başlanabilir.
Yaygınlaşmaya devam edecek
Antalya, Yalova ve İzmir çiçek üretiminin en çok yapıldığı yerler ülkemizde. İzmir’in Bayındır ilçesine “çiçek üretim merkezi” deniyor. Herkes çiçek üretiyor. Gerçi şakayık üretimi çok az ama evler ve bahçeler şakayık çiçekleriyle bezenmiş, süslenmiş durumda. Yakında üretimine de geçileceği beklentisi büyük.
Masrafı az, bereketi bol
Şakayık kökleriyle çoğalan çok yıllı bitki olduğu için avantajlı… Bir yıl ekim yapıyorsunuz yıllarca ekim yapmadan verimli hasatlar alıyorsunuz. Bahçelerinin bakımı da oldukça kolay ve zahmetsiz. Tek dezavantaj, ilk ekimden sonra 3 yıl bekleniyor, çiçek açması 3 yıl sonra oluyor. Ama daha sonra artan verimlilikle sürekli ürün alınıyor. 5-10 dekardan aşağı bahçe kurulmamasında fayda var. Bu kadar bir alandan yıllık 15 bin adet çiçek çıkıyor. Perakende fiyatı 9-10 TL olsa da üreticinin elinden çıkışı 4-5 TL arasında oluyor.
Şakayık Yetiştirme Yöntemleri
Şakayık, şahane bir çiçektir. Özellikle bahar aylarında açar ve tüm yaz gerek görüntüsü gerek kokusuyla güzellik saçar etrafa. Çok az bakım ihtiyacı olan şakayıkların düzgün ekilmesi gerekir. Başka yere nakledilmek şakayık için pek uygun değildir.
Şakayık çok yıllık bir bitkidir. Her bahar tekrar açar. Ve ister inanın ister inanmayın, 100 yıla kadar yaşayabilirler.
“En şişman ve en zarif çiçek… Tevazu ve asaletin nadir rastlanan bir karışımı olan şakayık, şimdi çiçek açmaya başlıyordu.” (Henry Mitchell, Amerikalı yazar, 1923-1993)
Şakayıklar için en iyi derinlik toprağın 3. bölgesidir, ancak 7 ve 8. bölgelerde de yetişebilirler. Güneş ve iyi drenajlı toprak bu bitki için yeterlidir. Ancak soğuk kış mevsiminde de yetişebilirler, zira tomurcuk oluşturmak için serin havaya ihtiyaç duyarlar.
Şakayıklar, yol kenarlarında çit olarak kullanılmaya son derece uygundur.. Olağanüstü güzellikle açtığı zaman çalı benzeri yapısı ve parlak yeşil yapraklarıyla yaz boyunca canlılığını korkur. Önce morumsu bir renge, sonra da altın rengine döner.
Hasekiküpesi, yavşanotu gibi bitkilerle birlikte yaşayabilen şakayık ayrıca gül ve süsen ile hoş birliktelik oluşturur. Pembe şakayık ve sarı süsen ve biraz da “unutma beni” çiçeği ekebilirsiniz, şahane bir karışım olacaktır.
Şakayık ekimi
- Şakayıkları verimli, humus yönünden zengin ve nemli toprakta yetiştiririn. Arazinin iyi drenajlı olmasına dikkat edin. Toprak asit değeri nötr olmalıdır.
- Ekim yapacağınız deliklere organik maddeler eklemeniz toprağı zenginleştirir. Toprak ağır ve fazla kumluysa, kompost ile zenginleştirin. Bir bardak kadar kemik gübresi (bonemeal) ekleyebilirsiniz.
- Şakayık çok titiz bir bitki değildir, ancak siz yine de yer seçimine dikkat edin. Zira rahatsız ortamlara karşı direnç gösterir şakayık. Güçlü rüzgarlardan koruyun. Ağaçlara ve çalılara yakın ekmeyin, zira onlarla besin ve nem paylaşmak istemez. Sağlıklı hava sirkülasyonu için birkaç metre arayla arayla dikim yapın.
- Şakayıklar güneşli havaları çok sever. En güzel güneşli noktalarda çiçek açarlar.
- Şakayıklar genelde 3-5 gözlü çıplak yumrular şeklinde ve 3 ila 4 yaşındaki bitkinin dalları şeklinde satılır.
- Şakayış ekiminin sonbaharda yapın. Özellikle eylül sonu, ekim başı bu iş için idealdir.
- İlk don vakasına kadar şakayık toprağa tutunmuş olmalıdır. Baharda ekilen şakayıkların baharda yetişenlere göre daha geç ve daha zor büyüdüğü uzmanlarca gözlemlenmiştir.
- İyi güneş alan ve iyi drenajlı toprağa yeterince büyük bir çukur açın. 60 santimetre derinliğinde ve 60 santimetre uzunluğunda olsun. Toprak ağır ve fazla kumluysa, kompost ile zenginleştirin. Bir bardak kadar kemik gübresi (bonemeal) ekleyebilirsiniz.
- Bitkinin yumru kökünü toprağın üst kısmına bakacak şekilde yerleştirin. Bitkinin kökü toprağın 5 santimetre kadar altında olsun.
- Sonra toprağı kapatın. Bitkinin kökünün 5 santimetreden daha aşağıda kalmamasına özen gösterin.
Sulamayı ciddiye alın.
Not: Çok derine ekmeyin. 4-5 santimetreden daha derine inmeyin.
Şakayık bakımı: Çocuk gibi şakayıkın büyümesi de zaman alır. Kendilerine gelmeleri ve çiçek açıp büyümeleri için birkaç yıl geçmesi gerekir.
Şakayıkların üstüne titrenmemesi, ancak çok da ihmal edilmemesi gerekir.
- Fazla gübre kullanmayın. Doğru toprağa birazcık gübre atarsanız yeterli olacaktır.
- Toprak zayıfsa haziran başı gibi gübre atın. (kemik gübresi, kompost). Şakayık çiçek açtıktan sonra ölü çiçekleri toplayın. Her yıl değil, birkaç yılda bir gübre atın.
- Gövdesine dikkat. Şakayıkların yapısal zayıflığı varsa bu gövdesi nedeniyledir. Gövde bazen devasa çiçekleri kaldıramayabilir. Üç ayaklı metal şakayık halkalarını kullanın. Bitkinin bu halkaların içinde büyümesine izin verir bu halkalar.
- Çiçekler solduğu zaman toplayın. Gövdenin yapraklara yapışmasına izin vermeyin, zira kış mevsiminde gövdenin soğuk almasına neden olabilir bu durum.
- Şakayıkları samanla örtmeyin. Ancak ayaz havalarda çam iğneleri ve ince ağaç kabuklarıyla birlikte saman örtebilirsiniz. Bahar aylarında samanı kaldırın.
Haşerat ve hastalık: Şakayık genelde güçlü bitkidir. Solmaya, ringspot virüsüne, kök çürümesine, mantara, kabartılara, Japon böceğine ve nematodlara karşı dayanıklıdır.
Karıncaların şakayık tomurcuklarını neden bu kadar sevdiğini merak edenler için belirtmek gerekir ki karıncalar tomurcuklardaki nektarları yer ve karşılığında tomurcuklara zarar böceklerle savaşırlar. Bu karıncaları püskürtmeye kalkmayın. Onlar şakayıkın çiçek açmasına yardım etmektedirler.
Ayrıca şakayık, ceylanların yemediği ender bitkilerden biridir.
Tavsiye Edilen Türler: Şakayık baharda çiçek açar, ancak bahçenizi mayısın ortası-haziran başı gibi bir tarihten itibaren çiçeksiz kalmayacak şekilde süsleyebilirsiniz. İşte bazı tavsiyeler:
- Early Scout – çok erken açar, tekli kırmızı çiçekleri olur.
- Firelight – çok erken açar, soluk pembe renklidir ve teklidir.
- Karl Rosenfield – mevsim ortasında açar ve geniş bordo çiçeklidir.
- Norma Volz – mevsim ortasında açar ve beyaz, geniş, çift çiçeklidir.
- Elsa Sass – mevsim sonunda açar ve bembeyaz çift çiçeklidir.
Sonuç
Şakayıklardan son derece güzel hediyelik çiçek olur. En iyi sonuç için dallarını uzun kesin ve tomurcukların görece dar olmasına dikkat edin.
Tarım sektörüne yatırım yapmak isteyen girişimcilere özel en karlı bitkileri ve yatırım yapılacak iş fikirlerini araştırmaya devam edeceğiz.
