Davranışsal ekonomi uzmanı Wendy de la Rosa yaptığı harcamalardan pişmandı, ancak kendisini asla durduramayacakmış hissediyordu. Siz de aynı şeyi hissediyorsanız doğru yerdesiniz. Çünkü yazımızda harcamaları kontrol altına alma, daha da önemlisi para biriktirme konusunda sizlere yardımcı olacak işlerliği bizzat Wendy de la Rose’un içinde bulunduğu araştırmalarla da kanıtlanmış bir dizi yöntemi paylaşacağız.
Hepimiz para biriktirmenin ne denli önemli olduğunun da bunu sıklıkla yapmamız gerektiğinin de farkındayız. Ancak yine de çoğumuz olabildiğince az tasarruf ediyoruz. Neden mi? Belki para söz konusu olduğunda aptallaşıverdiğimizdendir. Belki de irade gücünden yoksun olduğumuz içindir, ne dersiniz?
Aradığımız cevap her ikisi de değil, çünkü tasarruf miktarı büyük ölçüde çevresel faktörlere bağlıdır.
Şöyle açıklayalım. 2017 yılında davranışsal ekonomi uzmanları ek gıda yardımı alan kişilerin iki gruba ayrıldığı bir çalışma yaptılar. Gruplardan birine yardım bedeli aylık olarak sunuldu. Diğer gruba ise tamamıyla aynı miktar haftalık ödemeler halinde teslim edildi.
Araştırmanın sonunda ne mi oldu? Yardım bedelini haftalık olarak alanların bütçelerini aylık bazda alanlardan çok daha iyi yönettiği ortaya çıktı. Para miktarı tamamen aynıydı fakat gelirlerini algıladıkları koşullar bir başka deyişle çevresel faktörler – örneğimizde değiştirilen çevresel faktör zamanlamaydı – değiştirilmişti.
Peki, bu araştırma ne işe yaradı? Ek gıda yardımları ayda bir kez toplu olarak dağıtılmaktaydı. Sosyal bilimlerden de hatırlayacağınız üzere toplu meblağlar almak kusurlu bir güvenlik hissine yol açabilecek ve nihayetinde de bütçe yönetimi becerimizi engelleyecek bir “havadan gelen zahmetsiz para” zihniyeti oluşturabilmektedir. Böylesi bir durumun gelir kaynaklarının dağılımında bozukluğa sebep olma ihtimali ise oldukça yüksektir.
Hepimiz böylesi bir beklenmedik kazanç zihniyetinin hedefi olabilme potansiyeline sahibiz. Birçoğumuz maaş günümüzde para harcama konusunda daha bir hevesli olmaz mıyız? Bu da işin sonunda çok fazla harcama yapmanız anlamına gelir. Tabii ödeme döngümüzün son günlerine doğru paramız iyiden iyiye azaldığında bu heves de bir hayli azalır. Anlayacağınız bu zihniyetten kurtulmak istiyorsanız, gelirinizi yıllık veya aylık olarak değil haftalık miktarlara bölmeli ve harcamalarınızı bunu düşünerek yapmalısınız.
İşte para konusunda çok daha makul kararlar vermenize ve sonucunda tasarruf etmenize yarayacak yöntemler:
“Nasıl Para Biriktirebilirim?” Diyenlere Bilimsel Olarak Kanıtlanmış Yöntemler:
1.Sıklıkla yaptığınız küçük çaplı satın alımlara odaklanın.
Wendy de la Rose’un da içinde bulunduğu davranışsal ekonomi uzmanlarının yaptığı bu araştırmada birkaç farklı çalışma bir arada yürütüldü ve insanlardan en çok hangi tür satın alımlarından pişman olduklarını söylemeleri istendi. Açık hesap faiz ödemelerinin ardından gelen bir numaralı pişmanlık dışarıda yemek yemeye harcanan paralardı. Bu pek çoğumuzun düzenli olarak yapmakta olduğu bir satın alma işlemi olsa da tasarruf açısından bakıldığında durum göründüğü kadar masum değildir-hatta bir nevi ölüm fermanınızı imzalamak gibidir desek abartmış olmayız. Burada bir kahve, şurada bir börek derken hepsi bir araya gelir ve birikim yeteneğimizi iyiden iyiye azaltır.
Wendy de la Rosa, yazımızın kaynağını oluşturan TED konuşmasında New York’ta yaşadığı dönemde en çok pişman olduğu satın alımın ulaşım uygulamalarına yönelik yaptığı harcamalar olduğunu belirtiyor. Gelin bu deneyimi bir de kendi ağzından dinleyelim:
“Bir ay sonu harcamalarımı kontrol ederken bir baktım ki 2,000 doların üzerinde bir parayı ulaşım uygulamaya harcamışım! Üstelik bu aylık kiramın dahi üstünde bir miktardı.
Bu gidişatı değiştireceğime yemin ettim ve tüm ay çabaladım, gelecek ay masraflarımı tekrar incelediğimde bir de ne göreyim: 2000 dolar! Hiçbir değişiklik olmamıştı. Neden mi? Harcama hakkında edindiğim bilgiler, gerçekten istememe rağmen davranış biçimimi değiştirmeye yetmemiş, istenilenin tam aksi bir sonuç almama sebep olmuştu. Çünkü ortamımı değiştirmek için hiçbir şey yapmamıştım.
Şaşkınlığımı üzerimden atar atmaz şu iki şeyi yapmaya karar verdim. İlk olarak söz konusu uygulama ile kredi kartım arasındaki ödeme talimatını iptal ettim ve ödemeyi 300 dolar limitli bir banka kartına bağladım. Bundan daha fazlasına ihtiyacım olursa, karta daha fazla para ekleme veya farklı bir karta geçme işlemlerinin onca zahmetine katlanmak zorunda kalacak ve muhtemelen uygulamayı kullanmaktan vazgeçecektim. Araştırmalarımızın da gösterdiği üzere her bir tıklama ya da karşılaştığımız her bir engel davranışımızı etkiliyordu ve ben bu tarz zor durumların üstesinden gelme ihtimalimizin son derece düşük olduğunu en iyi bilenlerden biriydim.
İkinci kararım ise şuydu: Kendime bir sınır koydum. Sonuçta biz insanlar makine değiliz; kafamızın içinde yaptığımız harcamaları an be an kaydedecek veya mevcut harcamalarımız ile harcama limitimizi karşılaştıracak bir hesap çizelgesi ile de dolaşmıyoruz. Ancak, beynimiz bir şeyi kaç kez yaptığımızı saymak gibi daha basit sayılara odaklanmakta son derece iyi. Bu yüzden kendime ulaşım uygulamalarını yalnızca haftada 3 kez veya ayda 12 kez kullanacağımı söyledim. Bu sistem, tipik davranışımda hatırı sayılır bir düşüşe neden oldu – daha önceleri uygulamayı ayda 50 ila 75 kez kullanıyordum. Bir kota sistemi uygulamak beni seyahatlerimi yeniden düzenlemeye dolayısıyla da azaltmaya zorladı.”
Sizler de kendi harcamalarınıza bir göz atın ve en pişman olduğunuz satın alımları belirleyin. Ardından harcamalarınızı zora sokmak adına koşullarınızı değiştirin. Örneğin satın alımlarınız genellikle bir web sitesi üzerinden gerçekleşiyorsa ödeme bilgilerinizi ve adresinizi siteden ya da tarayıcıdan tamamıyla silmeyi deneyebilirsiniz- böylece her satın alımda bu bilgileri girmeniz gerekir. Eğer alacaklarınızı bir uygulama üzerinden satın alıyorsanız- ancak uygulamasız da satın alım yapmanız mümkünse –söz konusu bu uygulamayı telefonunuzdan kaldırabilirsiniz. Ayrıca limiti belirlenmiş bir banka kartı kullanmak yerine bu tutarı ATM’den nakit olarak çekebilir ve sınırlı bir biçimde harcamayı da deneyebilirsiniz.
2. Tüm benliğinizi tasarruf yapmaya adayın.
Biz insanlar temelde kendimizi iki farklı şekilde görürüz: bugünkü halimiz ve gelecekteki halimiz. Geleceğe her daim umutla bakarız. Gelecekte kusursuzuzdur.Spora vakit ayıracak, çok çalışacak, ebeveynlerini daha fazla arayacak, emeklilik için para biriktirecek olan hep gelecekteki halimizdir. Ve para biriktirmememizin bir nedeni de gelecekteki halimizin bu durumla dahi baş edebileceğine olan sonsuz inancımızdır. Gelecekteki bizin bugünkü biz ile aynı kişi olduğunu ve bugünkü halimizin de bu güzel şeyleri yapmaya bir an evvel başlaması gerektiğini ise sıklıkla unuturuz.
Davranışsal ekonomi uzmanları insanların tasarruf yapması için en iyi zamanın vergi iadelerini aldıkları dönem olduğunu bildiklerinden şöyle bir çalışmaya imza attılar. İlk gruba şubat ayında- vergi beyannamelerini doldurmadan önce yetişmeyi umarak – mesaj atıldı ve şu soru soruldu: “Vergi iadesi alırsanız, yüzde kaçını tasarruf için ayırmak istersiniz?” Bu cevaplanması oldukça zor bir soruydu. İnsanlar henüz vergi iadesi alıp almayacaklarını veya ne kadar alacaklarını bilmiyorlardı, ancak soru yine de soruldu ve cevaplarının bağlayıcı olacağını söylendi.
İkinci grupta ise insanlara tüm işlemleri bitirip iadelerini yaptıktan ve ödemelerini aldıktan hemen sonra aynı soru yöneltildi “İadenizin yüzde kaçını tasarruf etmek istersiniz?” Tıpkı diğer grupta olduğu gibi onlara da cevaplarının bağlayıcı olacağı belirtildi.
Ne mi oldu dersiniz? İkinci grupta yer alanlar – vergi iadesini henüz alanlar – bu miktarın yüzde 17’lik bir kısmını tasarruf etmek istediklerini söylediler. Ancak ilk grup yüzde 10 oranında bir artışla yüzde 27’lik bir tasarrufta bulunmak istediklerini belirtti.
Peki, sonuç neden farklıydı? Çünkü ilk gruptan gelecekteki benlikleri adına cevap vermeleri istenmişti ve elbette gelecekteki halimiz daha fazla para kazanabilirdi. Aynı inançtan geleceğe yönelik birikim taahhütleri yapma konusunda da yararlanabilirsiniz. Örneğin, tasarruf kararlarını önceden vermenizi sağlayacak Qapital, Digit veya Chime gibi uygulamalara kaydolmayı deneyebilirsiniz.
Ancak, söz konusu taahhüdün gerçek sonuçları olması da önemlidir – bu kolayca sıyrılabileceğimiz içi boş bir taahhüt olmamalıdır. Gelecekteki halimiz için bugünden aldığımız kararlar önem arz etmeli ya da bir şeyler ifade etmelidir. Vergi tasarrufu deneyinde kullanıcılar ne kadar tasarruf etmeyi planladıklarını söylediklerinde gerçek bir taahhütte bulunmuşlardı; iade paralarının doğrudan tasarruf hesaplarına aktarılacağını biliyorlardı.
3.Dönüşüm anlarını avantaja çevirin.
2017 yılında belirli bir yaş üstündeki yetişkinlere ev paylaşma konusunda destek sağlayan bir web sitesine ilişkin bir deney gerçekleştirildi. Sosyal medya üzerinden 64 yaşındaki nüfusu hedef alan iki farklı reklam yayınlandı. İlk gruba yönelik reklam şöyle diyordu: “Hey, yaşlanıyorsunuz. Peki, emekliliğe hazır mısınız? Ev paylaşımı size yardımcı olabilir. ”İkinci gruba yönelik reklam ise daha spesifikti:“ 65 yaşına girmek üzeresiniz. Peki, emekliliğe hazır mısınız? Ev paylaşımı size yardımcı olabilir. ”
İkinci gruba yönelik reklamın amacı insanların deneyimledikleri bu dönüşüm sürecini vurgulamaktı. Sonuç olarak, insanların oranları inceleme ve nihayetinde de siteye kayıt olma oranlarının hatırı sayılır miktarda arttığı gözlemlendi.
Psikolojide bu duruma “yeni başlangıç etkisi” adı verilir. Şöyle düşünün: Yeni bir yıl ya da yeni bir mevsimin başlangıcında harekete geçmeye yönelik motivasyonunuz daha bir artmaz mı? Bunu kendi hayatınıza uyarlayabilmeniz de mümkündür, örneğin tam da bugün gelecek doğum gününüzden bir gün öncesi için takviminize bir toplantı koyun. Finansal anlamda en çok yapmak istediğiniz şeyleri tanımlayın ve kendinizi bunlara adayın- bir emeklilik tasarrufu hesabı açmak, öğrenci kredilerinizi ya da kredi kartı borcunuzu birleştirmek gibi. Ve fikrinizi asla kaçamayacağınız ya da iptal edemeyeceğiniz cazip bir davete dönüştürün.
Wendy de la Rose’un para biriktirmeye ilişkin önerileri bu kadar. Konuşmanın tamamını izlemek isteyenleriniz için aşağıya videoyu bırakıyor, yazımızın ve bu videonun gelecekteki halinizi daha da kusursuzlaştıracak bir tasarruf planı üzerine yoğunlaşmanızı sağlayabilmesini umuyoruz. Videoyu Türkçe alt yazı seçeneğiyle de izleyebilrsiniz.
