Ücret / Maaş Nasıl Belirlenir?
İşveren olarak çalışanlarınızın maaşını belirlemek zor bir süreçtir. Eğer daha önce kimseye maaş vermediyseniz bu durum daha da zorlaşır, çünkü işe nasıl başlayacağınızı bilemezsiniz. Diğer yandan elemanlarınıza onları memnun edecek rakamlar önermeyi de istersiniz. Tabii dengeyi doğru tutturmak önemlidir.
Bu süreçte paniklememeniz her şeyden önemlidir. Sizin amacınız yetenekli ve işini iyi yapan insanlarla çalışmak ve onlara hak ettikler ücreti vermektir. Maaş belirlerken bir personelin yaptığı işin gereğinden daha fazlasını ödemek istememek de doğal bir tutumdur. Yani gün sonunda maaş da şirket için yaptığınız bir harcamadır, bir masraftır ve yaptığınız harcamanın karşılığını almak istersiniz. Bu nedenle bir çalışana verebileceğiniz maksimum ücreti belirleyerek işe başlamak sağlıklı olur.
Çalışanların Maaşını Belirlerken Nelere Dikkat Etmek Gerekir?
Maksimum ücreti belirlerken şöyle düşünebilirsiniz: Bu kişi benim şirketime ne kadar değer katabilir? Eğer bu değeri doğru tespit ederseniz verebileceğiniz maksimum maaşı da belirlemiş olursunuz.
Satış personelini düşünelim. Yaptıkları şey sunduğunuz ürün ya da hizmeti satmaktır. Bu kişinin yapacağı satışlar, kendi maaşını amorti edebilir mi? Örneğin şirkete aylık 5000 lira kazandıran bir personele en az 2500 lira + prim vermek mantıklı olabilir.
Peki yönetici kadrosu için maaş belirlerken ne yapmak gerekir? Yani size direkt olarak kazanç sağlamayan, ancak şirket için olmazsa olmaz pozisyonlarda bulunan insanlar… Burada dikkat etmeniz gereken şey, bu kişilerin ne kadar satış yaptıkları değil, şirketin ne kadar tasarruf etmesini sağladıklarıdır. Yani bu kişileri çalıştırmazsanız bu durumun şirket içindeki maliyeti ne olur? Şirketteki lojistik personelini işten çıkarsanız şirket içinde nasıl bir kayıp olur? Bu soruyu düşünebilirsiniz.
Şirketin IT, yani bilgi işlem personellerini ele alalım. İşveren olarak şirketin Windows altyapısını, server’ları siz kendiniz halletmeye çalışsanız bu size ne kadar zaman ve paraya mal olur? Bilgi işlem personelinin, bilgisayar mühendisinin 10 dakikada halledebileceği bir sorunu, siz kaç dakikada (saatte, günde?) halledebilirsiniz? Bu durumu düşünerek maaşı belirleyebilirsiniz.
Şirketteki bir pozisyonun sizin için ne kadar değere sahip olduğunu tespit etmek için şöyle düşünmelisiniz. Bir sekretere aylık 3000 lira veriyor olabilirsiniz, o da işini çok iyi yapan bir çalışan olabilir. Ancak sekretere verdiğiniz 3000 lira, onun yaptığı işten çok daha fazla olabilir. Bu nedenle ilan verdiğiniz pozisyonların sizin için ne kadar değere sahip olduğunu bilmeniz iş görüşmelerinde ve iş ilanlarında doğru bir yöntem izlemenizi sağlar. Ancak tüm adaylar önerdiğiniz rakamdan daha fazlasını talep ediyorsa bu sizin çok düşük bir rakam önerdiğinizi gösterir. Böyle bir durumda mümkünse o işi kendi başınıza halletmeyi düşünebilirsiniz.
Taban Ücrete Nasıl Karar Verilir?
Yukarıda bir personele verebileceğiniz maksimum ücreti anlattık. Şimdi de verebileceğiniz asgari maaş düzeyine geldi sıra. Burada piyasa şartları önemlidir. Bir personel adayının maaş beklentisini piyasa şartları belirler. Bazen piyasa maaşların düşük olmasını zorunlu kılar. Yani iki personel var diyelim. Biri günde 10x iş yaparken diğeri 2x iş yapıyor. Daha çalışkan olanın maaşı diğerinden genelde %20-30 daha fazla olabilir. Diğer zamanlarda ise piyasa maaşların şişkin olmasına neden olabilir.
Asgari ücret seviyesini zaten devlet, her yıl belirliyor. 2020 itibarıyla asgari ücret brüt 2.943 TL, net 2.324 TL seviyesinde. Buna riayet edebilirsiniz ya da ticaret odası toplantılarında veya sektörel toplantılarda diğer işverenlere taban ücret konusunda danışabilirsiniz.
Yani günün sonunda bir pozisyonun şirkete katacağı değeri ve piyasanın koşullarını göz önüne almanız gerekir. Tabii kişisel durumlar da maaş düzeyine etki edebilir. İnsan ilişkileri muhteşem olan, satış konusunda başarılı olduğunu bildiğiniz, size yeni müşteriler katacak bir adaya da asgari düzeyinden üstünde maaş vermelisiniz.
Miktara Nasıl Karar Vermelisiniz?
Pozisyonun sağlayacağı değeri ve adayların beklentisini biliyorsunuz… Peki ama rakamı nasıl kararlaştırmanız gerek?
Aylık maaş, genelde yönetici ve beyaz yakalı pozisyonlar içindir. Saatlik ücret de geçici işler, danışmanlık ve bazı mavi yaka işlerinde geçerlidir. Örneğin bir fabrikada çalışacak işçinin maaşı saat üzerinden hesaplanır, zira onun verimliliği üretim hattındaki saat ile ölçülür. Yine müşteri temsilcisinin maaşı da saatlik üzerinden hesaplanır, zira o kişinin müşteri ilişkileri ne kadar şahane olsa bile telefon başında değilken şirket için bir değer üretmez.
Burada her şey faaliyet gösterdiğiniz sektöre ve diğer koşullara göre belirlenir diyebiliriz. Asgari ücret yasal bir zorunluluktur ve bazı işlerde sendikaların faaliyetleri sonucu mesai, bahşiş gibi durumlar da zorunlu tutulabilmektedir.
Sabit Maaş
Sabit maaş sistemi ise ülkemizde daha yaygındır. Bir personel ne kadar çalışsa da alacağı maaş sabittir. Sabit maaştaki temel mantık, yapılan işin saatlerle ölçülmemesinden ileri gelir. Yani bir reklam ajansına milyonlarca dolar kazandıran bir kreatif direktörün maaşı sabittir, çünkü onun yaptığı iş saatle ya da kol gücüyle değil, akıl gücüyle alakalıdır.
Ancak sabit maaşın da suistimale uğradığı görülmektedir. Yani haftalık 40 saatlik çalışmaya 3000 lira maaş verileceği söylenip bu personelden 60 saat çalışması istenebilir ve fazla mesai ücreti de ödenmeyebilir. Ücretsiz fazla mesai de maalesef ülkemizdeki önemli iş sorunlarından biridir.
Komisyon
Bir diğer ödeme yolu da komisyondur. Bazı işler, şirketin kazancına direkt etki eder. Bu işlerde personele kazançtan komisyon verilir. Örneğin satış personelleri çoğunlukla komisyon usulü çalışırlar. Sabit maaş (genelde asgari ücret) + komisyon yaygın bir uygulamadır. Burada mantık şöyledir: Bir satış personelinin şirkete katacağı değer somut olarak bellidir. Yani personelini daha çok satış yapmak için motive ettiğinizde kendi maaşının da yükseleceğini bildiği için daha sıkı çalışacaktır. Bu durum da hem şirket hem de personel için olumlu bir durumdur, her iki taraf da bu işten kazançlı çıkar. Tabii bir otomobil galerisinde çalışan satış personelinin alacağı komisyon ile bir giyim mağazasında çalışan satış personelinin alacağı komisyon da farklı olacaktır. Bu durumu da göz önünde bulundurmak gerekir.
Bonus
Son olarak maaşlı çalışanların da komisyon benzeri bir ek ödemeye tabi olmasını isteyebilirsiniz. Burada söz konusu kavram ise bonustur. Şirketin belli bir projesinde üstün başarı gösteren, işin tamamlanmasında sıkı çalışan personellere bu işten gelen kazancın bir kısmını dağıtabilirsiniz.
Bonus da tıpkı komisyon gibi personelin daha sıkı çalışmasını motive eder. İnsanlar kendi alacakları ödemeyi sağlama almak için motive bir şekilde çalışırlar. Ancak bonuslar düzenli olursa çalışanlar “Zaten bonus gelecek.” diye biraz gevşeyebilirler. Bu nedenle bonus sistemini düzenli ve sabit hale getirmek de birtakım riskler taşır. Bu bakımdan “bonus” olayını yılda birkaç kez uygulamanız daha iyi bir fikir olabilir.
Biraz Esneklikten Zarar Gelmez
Maaş miktarına nasıl karar vereceğinize, maaş türlerine, piyasanın şartlarına, alt-üst limit durumlarına baktık. Ancak şöyle bir olay daha var: Eğer piyasanın bilinen ve yıldız çalışanları şirketinizi katmak istiyorsanız esnek olmanızda fayda var.
Zira özellikle üst yönetim kademesi söz konusu olunca rekabet kızışıktır. Yani iyi elemanları herkes işe almak istediğinden onları tatmin edecek bir teklif sunmanız gerekir. Maaş, bonus, hisse senedi, araba, lojman gibi koşullarla ikna edebilirsiniz bu insanları.
Eğer alanında uzman bir kişiyi işe alacaksanız maaş konusunda onun da en az sizin kadar pazarlık etme gücü yüksek olacaktır. Geçmiş iş tecrübeleri, bir önceki çalıştıkları yerde aldıkları maaşlar ve özlük hakları sizle pazarlık yapmaları için yeterli olacaktır. Bu bakımdan şirketinizde fark yaratacak başarılı bir kişiyi işe almak istiyorsanız müzakereye ve esnekliğe açık olmanızda yarar vardır.
Son olarak esneklik derken sadece yüksek maaş, bonus vs’yi kastetmiyoruz. Bazı insanlar için iş yerinde serbest giyinmek, yıllık izin, şirketin yurt dışı ofislerinde çalışma imkanı, şirket içi eğitim, yüksek lisans gibi şeyler maaştan daha önemli olabilir.
Mutlaka okuyun: Harika Elemanları İşe Alma ve Elde Tutma Yolları
Sonuç Olarak…
O zaman şu ana kadar öğrendiklerimizi özetleyerek bitirelim.
- Üst maaş limitini, o pozisyonun sizdeki değerine göre belirleyin.
- Piyasanın ve devletin asgari ücret düzeyini belirlediğini unutmayın.
- Katma değerin saatlik olduğu işlerde ücreti saatlik belirleyin.
- Katma değerin tamamlanan projeye göre olduğu işlerde komisyon yöntemini uygulayın.
- Çalışanların motivasyonunu artırmak için zaman zaman bonus sistemini uygulayın.
- Uzman ve üst yöneticilerle maaş pazarlığına hazır olun.
- Her şeyin yüksek maaş ile ilgili olduğunu unutmayın ve özlük haklarına da önem verin.
