Warren Buffett tarafından kavramsallaştırılarak literatüre kazandırılan bir kavram olan ekonomik hendek, kabaca bir şirketin rakiplerine göre karlılığını ve pazar payını korumasını sağlayan belirgin ve fark yaratan avantaj(lar)ına verilen isimdir. Genellikle en azından kısa ve orta vadede taklit edilmesi (patent gibi korunan fikri mülkiyet değerleri örnek gösterilebilir) veya çoğaltılması zor olan bu avantajlar diğer firmaların zorlayıcı rekabet koşulları oluşturmasına engel olurlar.
Ekonomik Hendeği Anlamak
Her başarılı şirket, sürdürülebilir başarısının önündeki en önemli tehlikenin rakiplerden kaynaklandığını bilir ve rakiplerini rekabette geride bırakmak pazar hâkimiyeti açısından kritik önem taşır. Zaman geçtikçe şirketlerin pazar paylarının erozyona uğraması olağandır. Bu yüzden zirveye çıkmakla yetinmeyip zirvede kalmak isteyen bir şirket rakiplerini uzak tutmak adına ekonomik bir hendek kazmalıdır. Bu boyutuyla ekonomik hendek, bir şirketin sürdürülebilir biçimde ortalamanın üzerinde kar etmesini sağlayan çeşitli taktiklerin kullanımı sonucu elde edilen rekabet avantajı olarak da görülebilir.
Böyle bir avantaj yalnızca söz konusu şirketler açısından değil ayrıca portföy kazançlarını maksimize etmek isteyen yatırımcılar için de çok önemlidir. Bir şirket, oluşturduğu ekonomik hendekle faaliyet gösterdiği sektörde rekabeti önemli ölçüde sınırlayabilir. Yani bir diğer deyişle hendek ne kadar genişse firmanın rekabet avantajı o kadar büyük ve sürdürülebilir olacaktır.
Çok tanınan ve iyi bilinen bir marka adı (Nike), fiyatlandırma gücü avantajı (Apple), maliyet avantajı (BİM) gibi değerler, şirketlerin geniş bir ekonomik hendek oluşturabilmek adına kullanabileceği avantajlardır.
Geniş bir ekonomik hendeğe sahip şirketlerin yaygın şekilde sergiledikleri finansal özellikler genellikle bilançolarında büyük miktarda nakit akışı olması ve güçlü bir kazanç geçmişine sahip olmalarıdır.
Anahtar Kazanımlar
- Ekonomik hendek bir şirketin rakip şirketler üzerinde belirgin bir biçimde sahip olduğu ve pazar payı ile karlılığını koruyabilmesine imkân sağlayan ayırt edici avantajdır.
- Bu avantaj, rakip firmaların kırması zor olan efektif bir rekabet bariyeri yaratır.
- Ekonomik hendeğe sahip firmaların en önemli karakteristik özelliği yüksek miktarda serbest nakit akışına ve güçlü bir kazanç geçmişine sahip olmasıdır.
Ekonomik Hendeğin Kaynakları
Emsallerine oranla düşük işletme giderlerine sahip olan şirketler maliyet avantajına sahiptir ve bu avantajlarını kullanarak rakiplerini saf dışı bırakabilir. Örneğin muazzam bir satış hacmine sahip olan ve bu sayede tedarikçilerle sıkı fiyat pazarlığı yapabilen BİM marketler zinciri, elde ettiği düşük maliyetli ürünleri rakiplerinin uygulaması çok zor fiyatlardan piyasaya sürmektedir.
Maddi olmayan varlıklar, bir şirketin üretimini korumasına ve ürünlerini yüksek fiyattan piyasaya arz etmesine imkân sağlayan patent, marka, lisans gibi fikri mülkiyet haklarını ifade eder. Markalar tipik olarak pazarlama başarısı sonucunda ortaya çıkarken patentler şirketlerin bilgi birikimini (know-how) genellikle 20 yıl olmak üzere belirli bir süre boyunca korumak için hükümetlere ve diğer yetkili kuruluşlara yaptıkları başvurular sonucunda elde edilir. Örneğin ilaç firmaları, araştırma ve geliştirmeye milyarca dolar para harcamalarına rağmen elde ettikleri patent hakları sayesinde yüksek kar elde edebilmektedir.
Diğer yandan başka bir ekonomik hendek çeşidi ise “verimli ölçek”ten yararlanmaktır. Verimli ölçek, üretim açısından en iyi sonucun belirli bir pazara sınırlı sayıda şirket tarafından arz yapıldığı durumlarda ortaya çıkar ve faal şirketlere bu durum neredeyse tekel statüsü kazandırır. Elektrik ve su dağıtım şirketleri verimli ölçekten yararlanan şirketlere örnektir. Aynı hizmet bölgesi için ikinci bir şirket kurmak çok maliyetli ve ekonomik açıdan verimsiz olacaktır.
Yüksek değiştirme maliyetleri, tüketicinin kullandıkları ürünleri veya markayı değiştirmesini çok masraflı ya da uzun zaman alacak hale getiren bir ekonomik hendek türüdür. Örneğin Autodesk Inc. mühendis ve tasarımcılar için öğrenilmesi hiç de kolay olmayan çeşitli yazılım çözümleri sunmaktadır. Müşteri Autodesk yazılımını kullanmaya başladığında başka bir firma ürününe geçiş yapma olasılığı yukarıda açıklanan nedenlerle düşüktür, bu da Autodesk’e ürünleri için normalden daha yüksek fiyat talep edebilme avantajı verir.
Son olarak ağ etkisi de önemli bir ekonomik hendek türüdür. Bu etki, tıpkı bir kartopu etkisi gibi bir şirketin ürünlerini daha fazla insan kullandıkça ürünlerin daha değerli hale gelmesi ve daha değerli hale geldikçe daha çok insan tarafından kullanılması şeklinde özetlenebilir. Yeni nesil platform ekonomileri bu etkiden yararlanarak ekonomik hendek yaratan şirketlere örnek gösterilebilir. Örneğin Trendyol, platformları üzerinde çok sayıda satıcı bulunması sebebiyle tüketiciler açısından da oldukça popüler hale gelmiş olan çevrimiçi pazar uygulamalarına sahiptir.
