Dünyanın en zengin insanı Jeff Bezos, Amazon’u kurmadan önce de gayet başarılı biriydi. Princeton Üniversitesi’nden mezun olan Bezos, Wall Street’teki finans şirketlerinde bilgisayar mühendisi olarak çalışıyor ve çok para kazanıyordu.
Ancak o maaşlı çalışmak yerine kendi işini kurmayı tercih etti ve Amazon’u kurdu.
2001 yılında verdiği bir röportajda Jeff Bezos, maaşlı çalıştığı işinden ayrılıp kendi işini kurmanın epey zorlayıcı olduğunu ifade ediyor. “Acaba şu anki konforumu bırakmalı mıyım? Kendi işimi kurarsam bu kadar kazanabilecek miyim?
Bezos şöyle diyor:
“Patronuma gidip ‘Ben istifa edip kendi online kitap mağazamı açacağım.’ dedim. Bu meseleyi bir süredir zaten çeşitli yollarla ifade ediyordum arkadaşlarıma ve patronuma. O ise bana ‘Hadi biraz yürüyüşe çıkalım.’ dedi.
Central Park’ta 2 saat kadar dolaştık. Patronum iş fikrimi beğendiğini ancak bu noktada kaybedecek çok şeyim olduğunu söyledi. Karar vermeden önce 48 saat düşünmemi söyledi. Eşim de beni kendi işimi kurmam konusunda cesaretlendiriyordu. Ancak benim esas düşüncem pişman olmamaktı.”
“Bu süre boyunca kendimi 80 yaşına gelmiş olarak hayal ettim. Geriye dönüp baktığımda hayatımda olabildiğince az pişmanlık olmasını istiyordum. 80 yaşına geldiğimde mükemmel bir işi bırakıp kendi hayalimin peşinden gitmek beni pişman etmeyecekti. İnternet denen olguya dahil olmak benim pişmanlık duymamı sağlamayacaktı. Başarısız olsam bile pişman olmayacağımı biliyordum. 80 yaşına geldiğimde pişmanlık duyacağım tek şeyin bu iş fikrini denememek olacaktı. 80 yaşına geldiğinizde ne düşünüyor olacağınızı merak etmek, kafa karışıklığınızı büyük ölçüde ortadan kaldırır. Böyle düşündüğüm için Amazon’u kurmaya karar vermek oldukça kolay oldu.”
Pişmanlık Azaltma Çerçevesi Nedir?
Bezos’un düşünce yapısına literatürde pişmanlık azaltma çerçevesi (regret minimization framework) adı veriliyor.
Araştırmalar gösteriyor ki başarısız girişimler, hiç denenmemiş girişimlerden daha az pişmanlığa neden oluyor. Yani istediğimiz bir şeyi hiç denememek, o şeyi deneyip başarısız olmaktan daha kötü bir durum.
Pişmanlık azaltma çerçevesi de esas olarak bir zihinsel model, bir düşünme biçimi.
Zihinsel modeller insanların büyük ya da günlük karar verirken dünyayı anlamak ve anlamlandırmak için kullandıkları çeşitli yöntemlere verilen ad. Yani bir karar verirken kişinin tüm muhtemel opsiyonları dikkate almasını sağlayan düşünce yapısına zihinsel model adı veriliyor.
Jeff Bezos, pişmanlık duyma olasılığını ortadan kaldırma gibi bir zihinsel yapıya sahip olmasaydı Amazon’u büyük ihtimalle kuramazdı. Karşısına çıkan ufak tefek pürüzler onu caydırırdı. Diğer bir deyişle kısa vadeli düşünürdü. Lakin o kendini 80 yaşına gelmiş olarak hayal etti. Uzun vadede hayatına baktı ve bu motivasyonla hareket etti.
Şimdi Jeff Bezos’un pişmanlık azaltma düşüncesinden çıkarabileceğimiz derslere bakalım.
1. Uzun Vadeli Düşünün
Pişmanlık azaltma zihinsel modeliyle hareket ettiğinizde sadece bugünü değil, geleceği de düşünürsünüz. Bu zihinsel model gelecekle alakalı tüm endişe ve şüphelerinizin ortadan kalkmasını sağlayabilir. Uzun vadeli düşünme beceri, bilgi ve imkanlarınızı daha yeni bir perspektifle ele almanızı sağlar ve verdiğiniz kararları yeni bir gözle, dinç bir zihinle eyleme koyarsınız.
2. Yaşamak İstediğiniz Hayatı Düşünün
Ailenizin sizden beklediği bir yaşam vardır. Onlar ister ki sigortalı bir işte çalışın. 10 yıllık kredi çekip ev alın. Yaş geçmeden çocuk sahibi olun…
3 kuşak avukat bir aileden geliyorsanız sizin de avukat olmanız gerekmez. Önemli olan tek şey sizin nasıl bir hayat sürmeyi hayal ettiğinizdir. İdeallerinizin ve hayallerinizin peşinden koşmak için kimseden izin almak zorunda değilsiniz.
Bu nedenle sizin için önemli şeylerin peşinden gidin. İnsanların beklentilerini karşılamak adına hayatı ıskalamaya razı olmayın. Tutkularınızın ve değer verdiğiniz şeylerin uğruna mücadele edin. Ancak kendi değerlerinizi baz alarak yaşadığınız bir hayat sizi memnun eder. Ve ancak böyle bir hayat yaşayarak çevrenize anlamlı katkılar sağlarsınız.
3. Kendinizi Pişmanlığa Koşullamayın
Avustralyalı hemşire Bonnie Ware, ölmekte olan hastaların en büyük pişmanlıklarından oluşan bir kitap yazdı.
Bu kitapta en yaygın olarak belirtilen pişmanlık ise insanların hayallerinin peşinden koşmayışları… Kitapta sözleri yer alan hastalar en çok hayallerinin peşinden gitmek için eyleme koyulmamalarından ötürü pişmanlık duyuyor. Dolayısıyla aslında tüm bu pişmanlığı minimize etme olayının kökeninde bu var. Yaş geçtikten sonra bazı şeyleri isteseniz de yapamıyorsunuz. Dolayısıyla hala sağlıklı iken hayallerinizi gerçekleştirmek için çaba göstermek çok ama çok önemli.
4. Vasatlığa Razı Olmayın
Şu anda keyfiniz yerinde olabilir. Her şey yolunda olabilir hayatınızda. Ancak konforlu alandayken eyleme geçmek, belirsiz bir yola girmek, hayallerinizin peşinden gitmek zor olabilir.
- Ya işler beklediğim gibi gitmezse?
- Maaşlı işimden ayrılınca ya para kazanamazsam?
- Ya kiramı ödeyemez hale gelirsem?
- Ya hayalini kurduğum şeyi gerçekleştirdiğim bundan tatmin olmazsam?
Bu soruları sormakta ve endişe duymakta haklısınız. Ancak unutmayın, tüm bu endişeler kısa vadeli düşünmekten kaynaklanıyor. Kendinize sormanız gereken soru şu olmalı: “Ya bu şekilde yaşamaya devam edersem? Hayatımda neler değişecek? Neleri başarabileceğim bu kafayla?”
O nedenle hayallerinizin peşinden giderken nelerin olumsuz olacağını düşünmek yerine 20 yıl sonraki kendinizi düşünün: İnisiyatif almaz, istediklerinizi gerçekleştirmek için hamle yapmazsanız nelerden mahrum kalacağınızı düşünün.
Belirsizliğe yelken açmak hakikaten zor bir şeydir. Fakat bu zorluk karşılaşacağınız şeylerden değil, düşünce yapınızdan kaynaklanır. Unutmayın, hayatta kayda değer hiçbir şeyi kolay yollarla elde edemezsiniz.
Gelecekte pişmanlık duyma ihtimali, “Keşke…” deme endişesi aslında bugün eyleme geçmeniz için gayet yeterli bir motivasyondur. Bırakın 80 yaşına gelmeyi, şu an 30 yaşındaysanız 40 yaşınıza geldiğinizde “Keşke…” dememek için sizi hem maddi hem de manevi olarak doyuracak şeyler yapmalısınız.
İşinizden İstifa Etmeden Önce Kendinize Şunları Sorun:
Pişmanlığı azaltma çerçevesi (regret minimization framework) gelecekte pişmanlık duymanızı önlemek adına vereceğiniz büyük kararlarda etkilidir.
Ancak bu sadece iş hayatında geçerli bir zihinsel model değildir.
- Yürümeyen ilişki…
- Aile evinden ayrılıp kendi evine çıkmak…
- Ülke değiştirmek…
- İnsanlar tarafından yadırganan bir bölüm tercih etmek…
- Ev satın almak…
Bu ve benzeri durumlarda da pişmanlığı azaltma yollarından yararlanmak mümkün.
İşinizden nefret ediyorsunuz ve kendi işinizi kurmak istiyorsunuz. Ama maddi açıdan düzenli bir para akışınız veya planınız yok. Bu durumda nefret ettiğiniz işinizden istifa etmeniz aslında size belki daha büyük bir pişmanlık olarak geri dönebilir.
Diğer bir ifadeyle pişmanlık ihtimalini azaltmak için büyük kararlar verirken çok dikkatli olmak durumundasınız.
Kendinize şu soruları sormanız nasıl bir yol izlemeniz gerektiği konusunda size iyi bir başlangıç sağlayacaktır.
a. Pişmanlığı Azaltmak İçin Büyük Bir Değişim Yapmam Şart Mı?
Bankacısınız ve hayaliniz ahşapla uğraşmak, marangozluk yapmak…
Bunu hafta sonları da yapabilirsiniz. Evinizin deposunda kendinize ufak bir atölye yapabilirsiniz.
Belki hafta sonları bir marangozhanede ya da mobilyacıda part-time çalışabilirsiniz.
Belki kendinize ek bir iş bulur, haftada birkaç gün internet üzerinden kazanç sağlayabilirsiniz.
Yani mevcut durumunuzu işten istifade etmeden de düzeltmeniz mümkün olabilir demek istiyoruz. Kendi işinizi kurma konusunda gözünüzü korkutuyor değiliz asla; fakat gemileri yakmadan da durumu düzeltmenin yolları mevcut olabilir.
b. İstifa Edersem Para Kazanmaya Devam Edebilir Miyim?
Etsy mağazası açmak istiyo ve ürettiğiniz el işi çalışmaları satmak istiyorsunuz. Ana geçim kaynağınız olarak bunu düşünüyorsunuz. Size bir soru: Daha önce hiç bu şekilde para kazandınız mı?
Daha önce hiç deneyiminiz olmayan bir alanda tam zamanlı girişimci olmaya çalışmak, tam zamanlı düzenli bir gelir sağlayan işten istifa etmek için geçerli bir neden değildir. Zira ne kadar kazanacağınızı, ne kadar satış yapacağınızı, operasyonu nasıl yürüteceğinizi bilmiyorsunuzdur.
İstifa etmeden de internette kendi ürettiğiniz çalışmaları satmayı deneyebilirsiniz. Böylece hem düzenli geliriniz olur hem de internette satış yapmanın nasıl bir şey olduğunu görürsünüz. Belki bir tane bile satış yapamayacaksınız belki maaşınızın 5 katını internetten kazanacaksınız.
Diğer bir ifadeyle yapmak istediğiniz şeyden nasıl para kazanabileceğinizi somut bir biçimde görmeniz şart. Daha sonra sevdiğiniz işi yapmak için nasıl zaman ayırabileceğinizi düşünmelisiniz. Yani öncelikle suyu ayağınızı sokun, denizin ortasına bodoslama dalmayın. Böylesi daha güvenli olacaktır.
c. Bankada Beni Birkaç Yıl İdare Edecek Kadar Param Var Mı?
Kenarda birikmiş paranız yoksa işinizden istifa etmek hiç mantıklı bir karar değildir. Kendinizi en az bir yıl idare edecek kadar birikmiş paranız olmalı. Yeni bir yola baş koymadan önce, yeni işinizden nasıl para kazanacağınızı anlamadan önce sizi bir süre götürecek paranızın olması çok iyi olur. Aksi halde kendinizi sudan çıkmış balık gibi hissetmeniz kuvvetle muhtemeldir.
Her ay kirayı nasıl ödeyeceğinizi kara kara düşünürken kendi işinizi kurmak, kendi hayallerinizin peşinden gitmek hiç kolay olmayacaktır.
Pişmanlığı azaltmak yerine bu kez ay sonunu getirme endişesine kapılmanız hiç de iyi olmaz.
Sonuç
Gelecekte yapmadığınız şeylerden ötürü pişmanlık duymak istemiyorsunuz. Harika. Ama bunun için yeteneklerinizin, zamanlamanızın, diğer ailevi ve kişisel faktörlerin uygun olması gerekir. Bu “ideal zaman”ı beklemeniz gerektiği anlamına gelmez. Esnek olmanız, doğru zamanlarda doğru hamleler yapmanız gerektiği anlamına gelir.
Pek çok zihinsel model mevcut. Bu modellerden bazıları bazı kişilere uygun iken bazı kişilere uygun değildir. Farklı zihinsel modeller arasında size en doğru kararlar vermenizi sağlayacak olanları tercih etmeniz önemli bir meseledir.
Her şey bir yana, realist olmak gayet kritik bir zihinsel modeldir. Hayata, özellikle de finansal konulara realist bir bakış açısıyla bakmanız lazım. İşinizi sevmiyor olsanız bile yerine bir alternatif koymadan istifa etmeyin mesela. Doğru zamanın geldiğini hissettiğinizde de eyleme girişmekten çekinmeyin. Pişmanlıkla yaşamak bazen ölmekten bile beterdir çünkü.
Hayatınızdaki en zor kararları verecek olan kişi yine sizsiniz. Dışarıdan ve aileden yardım almak harika olur fakat nihai olarak yalnızsınızdır. Cesaret gösterip hayallerinin peşinden gidecek olan da sizsiniz, mevcut duruma razı olup yaşamaya devam edecek olan da sizsiniz.
Zor kararlar verirken bir miktar belirsizliğin olması ise kaçınılmazdır. Buna rağmen yazımızda ele aldığımız gibi pişmanlığı azaltmak için atacağınız belli başlı adımlar söz konusu. Gençliğiniz, sağlığınız elinizden gitmeden hayallerinizin peşinden koşmamak için hiçbir gerekçe yok zira.
Son olarak şunu da aklınızdan çıkarmayın yeter: Başarısızlık hayatın olmazsa olmaz bir parçası. Büyük bir karar verdikten sonra istediğiniz sonucu bir türlü elde edemezseniz buna da zihinsel olarak hazırlıklı olmalısınız.
