Hayatımız boyunca zihinsel modeller kullanırız. Yani dünyanın çalışma prensiplerini, hayatın akışını belli perspektiflerden görürüz. Problemleri, planları, eylemleri bu modellere göre ele alırız. Karar verirken bu modellerden yararlanırız.
Dolayısıyla zihinsel model derken hayatla baş edebilmek için kullandığımız yöntemleri kastediyoruz kısaca. Örneğin çarpma işlemi bir zihinsel modeldir. 10×4 dediğimiz zaman 10 kere 4’ü tek tek toplama işleminden kurtuluruz, işlemi daha kısa sürede tamamlarız.
İşte kariyerinizde, iş hayatınızda, eğitim hayatınızda ve hatta özel hayatınızda kullanabileceğiniz bazı modellerden söz edeceğiz bu yazıda.
1. Temel Prensipler
Elon Musk otomotiv ve uzaycılık sektörlerine büyük yenilikler getiren bir isim. Elon Musk’ın en önemli mental modeli temel prensiplerden hareket etmesidir. Yani fizik ve matematikten bildiğimiz ve doğruluğuna emin olduğumuz ilkelerden hareket etmek Elon Musk’ın ana felsefesidir. Bu yaklaşım büyük problemleri küçük parçalara ayırmayı, yeni cevaplar ve yeni fikirler bulmayı sağlar. Musk, uzaycılığa giriştiğinde ilk olarak alüminyum ve bakır gibi roket inşası için gerekli materyallerin fiyatlarını ele aldı ve roket üretim maliyetini olabildiğince düşürmeyi başardı.
Diğer şirketler roketleri tek parça halinde ürettiklerinden maliyet oldukça yüksek oluyordu. Elon Musk bu yöntemi kabul etmedi ve yeni geliştirdiği kaynaklama yöntemiyle parçaları birleştirerek maliyeti neredeyse %80 düşürdü. Bunun gibi birçok alanda benzer yöntemler uygulayarak roket ve uzay sektöründe çığır açacak yeniliklere imza attı.
Mutlaka okuyun: 3 Adımda Elon Musk Gibi Problem Çözme Rehberi
2. Uzmanlık Çemberi
Kariyerinizde başarı ve para için en önemli stratejilerden biri uzmanlık çemberidir. Warren Buffet ve Charlie Munger gibi yatırım duayenleri bu konsepti şöyle özetliyor: “Uzman olduğunuz alanı iyi bilin ve bu alanda hareket edin. Bu alanın büyüklüğü önemli değildir. Önemli olan bu alanın sınırlarını bilmektir.” Yani bu mentalite ile çabalarınızın en çok fayda sağlayacağı alanları bilir ve buna göre hareket edersiniz. Bildiğiniz işi yapın. Yaptığınız işi çok iyi bilin.
Mutlaka okuyun: Hayatınızı Değiştirecek Warren Buffet Tavsiyeleri
3. Feynman Tekniği
Öğrenmeyi nasıl öğreniriz? Bill Gates, Nobel ödüllü fizikçi Richard Feynman’ın dünyanın en iyi öğretmeni olduğunu düşünüyor. Feynman fizik alanında olduğu kadar öğrenme ve beceri kazanma alanında da yaptığı çalışmalarla biliniyor. Feynman’a göre kişi seçtiği konuyu çok iyi çalışmalı, bu konuyu 10 yaşında bir çocuğun anlayabileceği düzeyde anlatabilmeli. Eğer bir konu 10 yaşında çocuğun anlayacağı şekilde anlatılamıyorsa konuyu tekrar çalışmak gerekir. Bu süreç böyle sürüp gitmelidir.
4. Pişmanlık İhtimali
Amazon’un kurucusu Jeff Bezos şu an dünyanın en zengin insan konumunda. Jeff Bezos pişmanlık ihtimalini ortadan kaldırmak için gayet güzel olan işinden istifa etti ve Amazon’u kurdu. O dönem Amazon’un bu kadar büyüyeceğini asla tahmin etmiyordu ancak kendi hayalinin peşinden gitmezse 80 yaşına geldiğinde feci pişman olacağını biliyordu. Siz de pişmanlık ihtimalinden korkuyorsanız mantığınızın ve daha önemlisi yüreğinizin peşinden gidin.
Mutlaka okuyun: Jeff Bezos’un Başarı Sırları
5. Yeniden Çerçeveleme
Bir soruya cevap bulmakta zorlanıyorsanız yapmanız gereken en iyi şey durumu yeniden çerçevelemektir. Ortadaki meseleyi farklı açılardan ele aldıkça sorunun görmediğiniz yanlarını da görmeye başlarsınız ve soruya yeni cevaplar bulmaya başlarsınız. Örneğin koronavirüs döneminde, pandemiden ne öğrendiğinizi ele alın. Pandemi herkesi, tüm insanları, tüm sektörleri fena sarstı. Lakin feryat etmenin hiçbir somut getirisi olmadığını anlamalı ve bu süreçte edindiğiniz yeni deneyimlerle hayatınıza devam etmelisiniz. Bir daha pandemi gibi büyük bir olay meydana gelirse neleri yapacağınızı, neleri yapmayacağınızı öğrenmelisiniz yani.
Mutlaka okuyun: Çerçeveleme Etkisi Nedir? Örnekleri Nelerdir?
6. Ulaşılabilirlik Yanılgısı
Nobel ödüllü psikolog Daniel Kahneman tarafından ortaya atılan “availability bias” (ulaşılabilirlik yanılgısı) kavramı bize şunu söyler: Karar verirken o an için en kolay hatırlayabildiğimiz bilgilerden hareket ederiz. Yani güncel moral ve düşünce yapımız verdiğimiz kararlar üzerinde son derece etkilidir. Bu nedenle anlık karar vermek yerine, geçmişten bugüne doğru bir değerlendirme yaparak karar vermek, geçmiş verileri incelemek, aldığınız notlara bakmak karar verirken daha az hata yapmanızı sağlar.
7. Yapan – Gözleyen Yanılgısı
İnsanları gözlemlerken onların eylemlerinin içsel nedenleri olduğunu düşünürüz. Buna karşın kendi eylemlerimizin dışsal nedenlerden etkilendiğini düşünürüz. Birisi kırmızı ışıkta geçtiyse bu kişi kötü biridir, insanların canına kasteden bir kişidir. Ancak kendimiz kırmızı ışıkta geçtiğimiz zaman “Zaten kimse yoktu yolda. Kimsenin canını tehlikeye atmadım.” gibi bir avuntuya başvururuz. Böyle bir çelişki insanın kariyerinde ve ilişkilerin kötü yargılara varmasına, kötü kararlar vermesine yol açar. Dolayısıyla insanları yargılarken onların da bulundukları duruma göre hareket edebildiklerini unutmamak gerekir.
8. Gri Düşünmek
Steven Sample, “The Contrarian’s Guide to Leadership” adlı kitabında ani yargılardan, acele kararlar vermekten vazgeçmek gerektiğini; dünyayı siyah-beyaz zıtlığıyla değil, grinin tonları olarak görmek gerektiğini ifade ediyor. Bu nedenle dünyayı karşıtlıklardan ibaret görmemek gerekir. Aklınıza gelen ilk düşüncenin doğru olduğuna kanmamak; karar vermek, bir şey satın almak gibi eylemlerden önce düşünme, bilgi toplamak ve akla gelen en bayağı düşüncelerin ötesine geçmek gerek.
9. Sıfırla Çarpılmak
Bir sayı ne kadar büyük olursa olsun, sıfır ile çarpıldığında tüm değerini kaybeder. Dolayısıyla beden ve ruh sağlığınıza dikkat etmediğiniz müddetçe kariyerinizde ve ilişkilerinizde başarılı olmanızın yolu yoktur. Stres, uykusuzluk, sağlıksız beslenme, hareketsizlik, depresyon gibi durumlar iş hayatında verimli çalışmayı imkansız kılar. Bu nedenle hayatınızı bir anda sıfıra indirecek riskli eylem ve alışkanlıklardan vazgeçmeniz son derece önemli.
Mutlaka okuyun: İşteki Başarınızda Sağlıklı Olmanın Önemi
Sonuç
Kariyerinizde ve hayatınızda farkında olmanız gereken bazı zihinsel modelleri ele aldık. Bu modellerden size en çok hitap edeni, en çok ihtiyacınız olduğunu hissettiğiniz modeli belirlemelisiniz. Bu modelin detaylarını, gerekliliklerini, örneklerini okumalı ve bilgi sahibi olmalısınız.
Seçtiğiniz modelin gerekliliklerini bir kağıda yazmalı ve bu kağıdı çalışma masanıza asmalısınız. Böylece zihninizin size oyun oynamasını önler, bu kağıdı her gördüğünüzde eylemlerinizin ve tutumlarınızın sonuçlarını görürsünüz.
Bu modellerden birkaçını aynı anda denemeye çalışmak da faydalı olacaktır. Örneğin size fayda sağlayacağını düşündüğünüz 3 model belirleyin ve kariyerinizde karşılaştığınız durumlarda bu modelleri uygulamaya çalışın.
Söz konusu modeller üzerinden kariyerinizi düşünün. Neler yapıyorsunuz? Kariyeriniz ne yöne doğru gidiyor? İstediğiniz kariyer rotasına girmek için neler yapabilirsiniz? Hangi alanlarda desteğe ihtiyacınız var? Bu yolda ilerlemek için başka hangi modeller size yardımcı olabilir. Bu konuları düşünmek için kendinize vakit ayırın.
Son olarak bu modelleri reele dökme konusunda başarılı olduğunuzu hissettiğiniz zaman eşinizi, çalışma arkadaşınızı da sürece dahil edin. Ona bu modellerin faydalarını anlatın, onun da kendi kariyerinde ilerlemesine katkı sağlayın. Başarınızı ve bilgilerinizi ne kadar çok paylaşırsanız, kendi uyguladığınız modellerde de o kadar ustalaşırsınız.
İlginizi çekebilir
Zihinsel Modeller ile Akıllı Kararlar Vermek
