Hata yaptığınız zaman bunu kabul etmekte zorlanıyor musunuz?
Aynı hataları sürekli tekrarlıyor musunuz?
Hatalarınızdan ders çıkarma konusunda yeterince başarılı değil misiniz?
O halde doğru yazıyı okuyorsunuz.
Hata yaptığımız zaman bunu kabul etmek oldukça zordur. Özellikle mükemmeliyetçi bir kişiliğe sahip olan insanlar bu durumu “asla hata yapmamak” olarak değerlendirmektedir. Fakat bilinmesi gereken bir şey vardır: Hata yapmak başarısızlık ile eş anlamlı değildir.
Başarısızlık bilinçli bir sürecin sonuyken hata yapmak bilinçdışı bir sürecin ürünüdür. Fakat iyi bir haberimiz var: Hatalarınızı kabul ederek onlardan ders çıkarmanın, aynı hatalara tekrar düşmemenin yolları var.
Yazımızda size bu konular hakkında bazı faydalı tavsiyeler sunacağız.
A. HATALARINIZI KABUL ETMEK
1. Kendinizi hata yapma payı tanıyın
Kendinize hata yapma hakkı tanımanız için pek çok neden var. Hata yapmak insan doğasının ayrılmaz bir parçasıdır. Hata yapmak, yeni bir şeyler öğrenebilmenin en önemli yollarından biridir.
Örneğin yemek pişirmeye yeni başladınız. “Ben bu işe yeni başladım. Süreç boyunca hata yapmam mümkün ve bu sorun değil.” diyebilirsiniz. Tuzu fazla attığınız zamanlar olacak. Yemeği yaktığınız zamanlar olacak. Bunları yapa yapa hata yapmamayı öğreneceksiniz.
Bazen mükemmeliyetçilik duygusu sizi yeni şeyler yapmaktan alıkoyar. Zira yapacağınız şeyin istediğiniz gibi kusursuz olmayacağını hissedersiniz. Fakat bu dürtüye karşı koyun. İlk denemenizde olmasa bile sonraki denemelerinizde istediğiniz kaliteye ulaşacağınıza emin olabilirsiniz.
2. Alışkanlıkların gücünü aklınızdan çıkarmayın
Hayatımızda yaptığımız her işe maksimum çaba sarf edemeyiz. Araba sürmek ya da kahvaltı hazırlamak gibi şeyler bir süre sonra alışkanlık haline gelir ve bu şeyleri yaptığımızı bile fark etmeyiz. Yani bu tür şeyler doğamızın bir parçası haline gelir. Bu oldukça iyi bir şeydir zira enerjimizi daha önemli şeylere ayırma fırsatı tanır bize. Lakin alışkanlıklar bazı durumlarda hata yapmamıza da neden olabilir. İnsan olmanın sınırlı enerji ve sınırlı dikkatlilikle malül olduğunu unutmayın. Bir şeyi ne kadar iyi bilirsek bilelim, yine de makine değiliz ve hata yapabiliriz.
Örneğin her gün işe aynı yoldan gidiyorsunuz. Hafta sonu ise çocuklarınızı futbol kursuna götürmeniz gerekiyor. Hafta sonu çocukları kursuna götürmek için kullanmanız gereken yol yerine iş yerinize giden yoldan gitmeye çalışabilirsiniz. Bu doğal bir hatadır ve bunun için kendinize kızmanız gereksizdir.
Alışkanlıklardan kaynaklanan hataların önüne geçmek için farkındalık ve şu ana odaklanma egzersizleri yapabilirsiniz.
3. Hata türleri arasındaki farkı anlayın
Hatalar ikiye ayrılır. Birinci hata türünde yapmamanız gereken bir şeyi yaparsınız. İkinci hata türünde ise yapmanız gereken bir şeyi yapmazsınız. İkinci tür hatanın sonuçları genelde daha ağırdır ve bu hata türü daha yaygındır.
Örneğin şirketiniz son teknolojik gelişmelere ayak uyduramazsa bu durum şirketin finansal geleceğini direkt etkiler.
Hata türleri arasındaki farkları bilmek önemlidir çünkü iki hata türünden de öğrenebileceğiniz şeyler vardır. Bazı insanlar yapmaması gereken şeyleri yapmamaya büyük önem gösterir zira bu kişiler sorumluluk almaktan kaçınırlar. Lakin bu durum yapılması gereken şeyleri yapmama hatasından kurtarmaz.
4. Hata ve kötü kararı birbirinden ayırın
Hatalar ve yanlış kararlar arasındaki farkı bilmek önemlidir. Haritayı yanlış yorumlamak veya asansörde yanlış katta inmek hatadır. Fakat kötü karar vermek daha niyetlilikle alakalıdır. Örneğin önemli bir toplantıya yetişmeye çalışıyorsunuz fakat sırf manzarası daha güzel diye dolambaçlı bir yoldan gidiyorsunuz ve toplantıya geç kalıyorsunuz. Burada hata yoktur, kötü tercih vardır.
Hatalar anlaşılabilir ve ufak bir dikkatle düzeltilebilir. Kötü tercihleri düzeltmek için ise daha çok dikkatli olmak gerekir.
5. Başarılı olduğunuz alanlara odaklanın
Hata yaptığınız için kendinizi eleştirmek ile başarılı olduğunuz alanlarda kendinizi tebrik etmek arasında denge kurmanız şart. Gelişme gösterdiğiniz konuları tespit etmeli ve bu gelişme için şükran duymalısınız. Eğer çabalarınız sonuç verdiğinde bundan zevk almıyorsanız gelişmek için efor sarf etmenin anlamı kalmaz.
Yemek pişirmeye yeni başladınız diyelim. Artık makarnanın kaç dakikada mükemmel haşlandığını anlayabiliyorsanız ve eskisi gibi makarnayı çiğ bırakmıyorsanız başarı göstermişsiniz demektir.
6. Hataları fırsat olarak görün
Hata yaptığımız zaman beynimiz bu durumu otomatik olarak algılar. Bu ise öğrenme süreciyle yakından ilintilidir. Hata yapmak, yaptığımız işe daha çok odaklanmamızı ve elimizden gelenin daha iyisini yapmamız sağlar.
Araştırmalar özellikle hekimlerin kendi yargılarına çok güvendikleri için hatalarını düzeltmekte zorluk yaşadıklarını gösteriyor. Bunun yerine hataları bir öğrenme ve kendini geliştirme fırsatı olarak görmek gerek.
7. Uzmanlaşmanın zaman alacağını anlayın
Araştırmalar bir alanda uzman olmak için yaklaşık 10 yıllık bir deneme süresi ve bol bol hata yapmak gerektiğini gösteriyor. Yani Michael Jordan bir anda NBA’nin en değerli oyuncularından biri olmadı. Nuri Bilge Ceylan Altın Palmiye’yi ilk filmiyle kazanmadı. Uzmanlaşmanın, gelişmenin zaman aldığını, bu zamanı ise azim ve kararlılıkla çalışarak geçirmek gerektiğini asla aklınızdan çıkarmayın.
8. Kararlarınızı deney olarak görün
Kendinize hata yapma payı bırakmıyor oluşunuzun nedenlerinden biri tüm kararlarınızın doğru olmasını arzulamanızdır. Böylesine gerçek dışı bir istek yerine kararlarınızı bir deney olarak görmeye çalışın. Bir deneyin sonucu olumlu veya olumsuz olabilir. Deneyden olumlu sonuç almak için elinizden gelenin en iyisini yaptığınız zaman üstünüzdeki baskı ve stres azalacaktır.
Yine yemek pişirmeden örnek verelim. Yemek tariflerine deneysel bir bakış açısıyla yaklaşın. Mükemmel bir yemek yapmaya çalışmayın. Bunun yerine yemek pişirirken yeni şeyler öğrenmeye, yeni şeyler denemeye çalışın. Bu sayede hata yapsanız bile kendinizi yargılamaktan kurtulursunuz.
9. Beynin çalışma prensibini anlayın
İnsan beynindeki bazı bölümler performans değerlendirmesi, hata tespiti ve hatadan ders çıkarma işlevlerine sahiptir. Ayrıca beyin yapısı gereği hata yapıldığını kabul etmekte zorlanır. Bu nedenle hata yapıldığı gerçeğiyle yüzleşmemek için söz konusu durumu pozitif bir bağlamda değerlendirir. Eğer hatalarınızı kabul etmekte zorlanıyorsanız sebebi bu olabilir. İnsan beyninin hatalarda nasıl ilişki kurduğunu anlamak, kendi deneyimlerinize dair daha bilinçli olmanızı sağlayacaktır.
10. Yaşadığınız toplumu anlayın
Herkesin hata yapmaktan korktuğu bir toplumda yaşıyoruz. Çocukken hata ve yaramazlık yapmamamız tembihlendi. Gençlikte olaylara karışmamamız tembihlendi. Okul yıllarında derslerimize iyi çalışmamız tembihlendi.
Yani hata yapma payı verilmedi bizlere. Bu nedenle bir hata yaptığımızda bunu kabullenmekte çok zorlanıyoruz. Böyle öğrendik çünkü.
Kendinize bu durum hep böyle olması gerekmediğini hatırlatın. Ancak hata yaparak yeni şeyler öğrenebiliriz çünkü. Eğer gelişmek istiyorsak hata yapmak bu sürecin olmazsa olmaz bir parçası.
Kendinize ayrıca mükemmeliyetçiliğin atalete yol açtığını hatırlatın. Hata yapmak başarısız olmak anlamına gelmiyor. Yeni başladığınız konularda standartları makul tutarak yol alırsanız zaman içinde zaten mükemmele ulaşırsınız. Fakat yolun başında mükemmeli yakalamak gibi gerçek dışı bir amaca sahip olursanız boş yere kürek çekmiş olursunuz.
B. HATALARINIZDAN NASIL DERS ÇIKARILIR?
1. Hatalarınızı düzeltin
Hata yapmak öğrenme sürecinin önemli bir bileşenidir. Ancak tek bir şartla: Hatalarınızdan ders çıkarmanız gerek. Örneğin yemek yaparken yanlış bir şey kattınız. Limon suyu yerine limon tuzu attınız ve yemek yenmeyecek kadar ekşi oldu. Bu konuda annenize danışın ve durumu anlatın. Annenizden konuyla ilgili doğru bilgiyi aldıktan sonra bu yanlışı bir daha yapmazsınız.
Araştırmalar hatalarından yeni şeyler öğrenebileceğine inanan insanların hatalarından gerçekten de diğer insanlara göre daha çok şey öğrenebileceğini gösteriyor.
2. Başarılarınızı ve hatalarınızı not alın
Hayatınızdaki başarı ve hataları düzenli olarak yazmak ve not almak oldukça faydalı olabilir. Böylece yaptıklarınıza dair daha çok farkındalık sahibi olursunuz. Yanınızda ufak bir defter taşıyın ve bir yanlış yaptığınız zaman bunu not alın. Yazdıklarınızı örneğin 4 ay sonra gözden geçirerek “aslında nasıl yapmanız gerektiğini” öğrenin.
Ayrıca başarılarınızı da not alın. Böylece tüm zorluklara, başarısızlıklara ve hatalara rağmen öğrenmeye, gelişmeye devam etme motivasyonunuzu diri tutarsınız. Zaman içinde gösterdiğiniz gelişmeyi net bir şekilde görürsünüz.
Mutlaka okuyun: Not Alma Alışkanlığı Neden Önemlidir? Nasıl Kazanılır?
3. Gelişme odaklı düşünün
Bir konuda iyi olmak isteyebilirsiniz. “X konusunda iyi olacağım.”
Harika, fakat bir gecede bu konuda gelişme gösteremezsiniz.
“X konusunda kendimi geliştireceğim.” düşüncesi daha mantıklı ve makuldür. Çünkü gerçekten önemli bir başarı bir günde değil, aylar ve yıllar içinde elde edilir.
Gelişme odaklı düşünmek, sırf kendinizi iyi hissetmek için yüksekten uçmanızı önler ve sizi yapılabilir, makul hedeflere yöneltir.
Mutlaka okuyun: Hedeflerinize Ulaşmada Alışkanlıkların Gücü
4. Pratik Yapın
Hatalarınızdan ders çıkarabilmek için zamanın yanı sıra bilinçli çaba da gerekir. Bilinçli bir şekilde belli bir hedef doğrultusunda emek verdiğinizde hatalarınızı daha iyi anlarsınız, hatalarınıza nelerin sebep olduğunu daha net görürsünüz. Neyi, neden ve nasıl yanlış yaptığınızın farkına varmak aynı hatayı tekrar yapmanızı önler.
Bunun için pratik yapmak çok önemlidir. Bir yemeği tam kıvamında hazırlamak için o yemeği en az 5 kere pişirin. İlk seferinde yemek tam pişmemiş olacaktır. İkincisinde tuzu fazla olacaktır… Ancak beşinci seferde her şey olması gerektiği gibi olacaktır.
Profesyonel sporcular oynadıkları maçlardan sonra maçın kasetini izleyerek nerede, nasıl oynadıklarını, nerede yanlış yaptıklarını analiz eder ve aynı hatayı tekrarlamamak için antreman yapmaya sürdürürler.
5. Yardım isteyin
Tam hakim olmadığınız bir konuda yardım istemekten asla gocunmayın. Egonuzu bir kenara bırakıp sizden daha deneyimli ve bilgili bir kişiden yardım talep etmek kadar iyi bir tutum yoktur.
Örneğin Photoshop öğrenmeye çalışırken bilemediğiniz yerlerde grafik tasarımcı bir arkadaşınızdan yardım alabilir, Youtube’dan tutorial izleyebilirsiniz.
Mutlaka okuyun: Başkalarından Nasıl Yardım İstenir?
6. Bahane ile gerekçeyi birbirine karıştırmayın
Hatalarımız için bahane üretmememiz gerektiği söylenmiştir hep. Fakat hatalarımızın gerekçelerini bilmek kadar önemli çok az şey vardır. Yemek yaparken tarife tam uymadığınız zaman yemek istediğiniz gibi olmaz. Bu bir gerekçedir, bir bahane değildir. Hatalarınızın nedenini araştırmak size gelecekte aynı hataları yapmama fırsatı verir.
Örneğin yeterince erken kalkamadığınız için toplantılara geç kalıyor olabilirsiniz. Sınava yeterince çalışmadığınız için düşük almış olabilirsiniz. Bunlar bahane değil, nihai sonucun gerekçeleridir. “Hoca da bana taktı, hep düşük veriyor.” gibi bahanenin arkasına sığınarak o sınavdan asla yüksek not alamazsınız. Bahanelere sığınmayın, gerekçeleri tespit edin ve onları düzeltin.
