Engelliler İçin Çığır Açan Buluşlar

Dünya üzerinde engellerle doğarak zorluklarla yaşamayı öğrenmek zorunda olan milyonlarca insan var ve birçokları da sonradan engelli hale geliyor. 

Çok şükür ki, dünyada hayatlarını ve paralarını böyle kimselerin hayatlarını biraz olsun kolaylaştıracak yollar bulmaya adayanlar var. Dünya çapında böyle buluşlardan binlercesi mevcut aslında ancak biz şimdi 5 tanesini öne çıkararak, birçok insanın günlük hayatlarına nasıl katkıda bulunduklarını inceledik.

 

Kabartma Yazı (Görme engelliler için alfabe)

1824’e geri gidiyoruz, 15 yaşında kör olan Fransız Louis Braille, Night Writting (Gece yazım) yani askerlerin gece ışığa ihtiyaç duymadan ve sessizce iletişim kurabilmeleri için geliştiren alfabeyi baz alarak bir kod geliştirdi. Kabartma yazı karakterleri, küçük dikdörtgen bloklar ya da hücreler şeklinde ve içleri kabartma noktalardan oluşuyor. Bu kabartmaları hücrelerine yerleştirme ki  – bir hücre için 6 farklı yerleştirme şekli var –  alfabedeki 26 harfi ve bunun yanında noktalama ve numaraları da temsil ediyor.  İngiliz kabartma alfabesinde ve diğer birçok dilde,  uzun kelimeler için kullanılan kısaltmalar da var.

21. yy’da bu alfabenin kullanımı azalsa da, tahminlere göre yüz binlerce insan kabartma alfabesini kullanmaya devam ediyor.  Kuşkusuz ki, bu alfabe engelli insanların iletişimine yardımcı olabilmek adına bu alanda görülen oldukça mühim bir ilerleme idi.

 

Kısa Mesaj

3 Aralık 1992 tarihinde gönderilen ‘Merry Christmas’ mesajının gönderilmesinin neden bu kadar önemli olduğunu merak edebilirsiniz. Bu günlerde böyle mesajlardan, doğru tarihte her sene o kadar fazla gönderiliyor ki, ancak bundan 20 sene önce, üç hafta öncesinden gönderilen ‘Merry Christmas’ gönderilen ilk text mesajı oldu.

Mesaj çekebilen tek telefonda sıraya girerek bu mesajı göndermeye çalışmak şimdi bize oldukça garip gelebilir ancak, Kısa mesaj servisinin önemini inkâr edemezsiniz. Mesajlardan önce, tam anlamıyla popüler olmalarından önce, sağır kimselerin neredeyse tek iletişim araçları Type Talk, yani mesajla konuşma hizmetiydi.  Type Talk, kesinlikle harika ve bu listede yerini kesinlikle garantiliyor.  Servis, sağır kimsenin özel bir telefona yazabilmesine imkan verirken, sonrasında bu mesaj bir operatör tarafından hattın diğer ucundaki duyan kimseye okunuyor. Sonrasında o kimse de cevap verdiğinde operatör bu kez mesaja çevirerek engelli kimseye gönderiyor.  Evet harika ancak sınırlı, çünkü eğer evinizden uzaktaysanız bu hizmeti kullanamazdınız. İşte bu noktada SMS hizmeti devreye giriyor ki, tüm zamanları en mükemmel iletişim yolu haline geliyor. İnternette sohbet, Facebook, Twitter ve elbette ki e-mail aynı işi yapıyor ve kıtalar arasındaki sınırları kaldırarak insanları özgürleştiriyor.

 

İşitme Cihazı (Kulaklık)

18 yy.’dan bu yana, etrafımızda farklı şekillerde gördüğümüz İşitme cihazı, bu listedekiler içerisindeki garip olanlardan biri. Ancak, bizim üzerinde durmak istediğimiz gerçekten işitmeye yardımcı olan elektronik cihazlar.

İlk elektronik işitme cihazı, 1898’de tasarlanan Akouphone. Karbon bir iletken kullanılarak dizayn edilen cihaz, taşınabilirdi, ve hatta el çantasında taşınabilecek kadar da küçüktü.  1950’lerde ilk verici işitme cihazı icat edildi. Böylece teknoloji potansiyel olarak giyilebilecek kadar küçük hale geldi. Sonrasında işitmeye yardımcı olan cihazlar oldukça geliştirildi ki, son 20 yılda yapılanlar için bile uzun bir makale yazabiliriz. Bazıları o kadar küçük ki, onları göremiyorsunuz bile, bazıları bilgisayarlara ve Bluetooth yardımıyla telefonlara bağlanabiliyor. Hatta son geliştirilen dijital teknolojide, işitme cihazı sesi otomatik olarak düzenliyor ve kullanıcı bir kez yerleştirdiğinde herhangi bir hamle yapmak zorunda kalmıyor.  Son 120 yılda işitme cihazı konusunda kaydedilen gelişme inanılmaz ve umuyoruz ki, akıllı bilim insanları gelecek yıllarda da teknolojiyi ve cihazları geliştirmeye devam edecekler.

 

Erişim Santrali

Düğmeler, anahtarlar basit olarak, bilgisayar klavyesi ve farenin yerini alarak teknolojik aletleri tamamlayan ufak ayrıntılar gibi gözüküyor. Bir düğme ve doğru bilgisayar bir araya getirilerek ve sadece ‘evet’ – ‘hayır’ seçeneklerinin olduğu ne kadar sarsıcı bir icat yaratılabilir sizce? Fiziki engelleri olan insanların iletişimi için ve üstelik mobil olarak, bu yüzden iyi ki elektrikli tekerlekli sandalye var.

Bu teknolojiyle ilgili olarak, daha harika olan ise operatör tarafından birçok varyasyonun oluşabilmesi.  Bu düğmeli anahtar teknolojisiyle ilgili olarak güvenilecek en ünlü insan, birçok ‘çok satan’ kitabın yazarı olan ve Cambridge Üniversitesinde ders veren ve hatta Simpsons dizisinde bile rol alan Professor Stephen Hawking’dir elbette.  Hawking, gözleriyle çalıştırdığı bir düzenek kullanıyor, basitçe söylemek gerekirse, kararlar almak için gözlerini kırpıyor. Kontrol düğmelerinin yönlendirilebileceği başka birçok yol da var, örneğin düğmeleri basitçe itmekten, daha karmaşık olan gözünü dikmek, yalamak ya da üflemek gibi.

 

Sesi yazıya çevirme

Ses tanıma yazılımının bilinenlerin ötesinde birçok faydası da var. Teknolojinin kendisi yeni değil ve bugüne kadar geniş yelpazede engelleri olan insanlara bir süre oldukça yardımı oldu. Yeni olan ise teknolojinin geldiği seviye ve temin edilebilirliği. Örneğin, şimdilerle alacağınız herhangi bir akıllı telefonun ses tanıma yazılımı olacaktır. Bu servis, telefonunuza “evi ara” diyerek ya da “en yakın pizzacı nerede” diye sormak olarak tanımlanabilir.

Engelleri olan insanlar için, bu teknolojinin çok daha önemli kullanım alanları var. Örneğin bu teknoloji, bir toplantıda ne söylendiği ve kim tarafından söylendiğinin anlaşılması için sağır ya da duyma zorluğu çeken kimselerin kullanımına sunulabilir. Yada disleksiden (yazı körlüğü)mustarip hastaların email’den dikte edilerek onlara okunmasına yardımcı olabilir. Diğer kullanımları, sesli mesajı texte çevirmek, telefona bir metni dikte etmek ki zaten herhangi özel bir ihtiyacı olmayan kimseler de bu hizmeti hep kullanırlar.

Elbette, bu listeye  eklenebilecek daha pek çok icat, yenilik mevcut, ancak biz sadece 5 tanesiyle sınırladık. Elektronik tekerlekli sandalye,  modern protezler, sesli kitaplar gibi icatlar kendi yerlerini aldılar ancak biz yerimizi sınırlı tuttuk.  Bilim adamlarının, engelleri olan kimseleri düşünerek sürekli yardımcı olabilecek icatlar geliştirmeye çalışmaları elbette çok güzel. Ama bir bilim adamı olmasak da bizlerin de yapabilecekleri yok değil. Örneğin görme engellilerin daha rahat yürüyebilmesi için yollarda ve geçiş kısımlarında tırtıklı zeminler oluşturmak, ya da tekerlekli arabalar için mümkün olduğunca asansörlü duraklar yapmak gibi. Yerel belediyeler, bu şekilde hizmet vermeye çalışıyorlar ama gözlemlediğim bazı ‘normal’ insanların destek olmak yerine köstek oldukları. Bu davranışların temelinde ise eğitimsizlik yatıyor ki bu çok radikal bir sorun olduğundan ancak başka bir makalenin konusu olabilir.