Yenilikçi iş modelleri, iş dünyası yeniden tanımlamaya devam ediyor. Airbnb, tek bir odaya dahi sahip olmadan dünyanın en büyük konaklama hizmeti sunan şirketi oldu. Uber, tek bir taksiye dahi sahip olmadan dünyanın en büyük taksi hizmeti sunan şirketi oldu. Alibaba, stoğunda tek bir ürün dahi tutmadan dünyanın en büyük perakende şirketi oldu.
Tüm bu inovatif iş modelleri insanların hayatına bir değer katma ilkesi üzerine kurulu. Tabii böylesine yenilikçi yaklaşımların başarısı ortada olunca daha pek çok inovatif iş modeli de geliştirildi.
Bu yazımızda birbirinden ilham verici iş modellerini inceliyoruz. Daha sonra ise bu iş modelleriyle faaliyet gösteren bazı büyük şirketleri kısaca tanıyacağız.
İlham Verici İş Modeli Türleri (57 Adet)
1. Aracılık İş Modeli
Daha doğrusu aracıyı ortadan kaldırma modeli de diyebiliriz bu model için…
Warby Parker 2010’da bir fikirle ortaya çıktı. Gözlük sektöründe Luxottica’nın tekel olduğunu fark eden şirket, tüm fiyatların Luxottica tarafından belirlendiğini gördü. Luxottica gözlükleri pahalıya satınca üreticilerin de üretim ve tasarım maliyetleri arttı
Ayrıca Warby Parker’dan satın aldığınız her gözlük için ihtiyaç sahibi başka birine de bir çift gözlük hediye ediliyor. Buna ek olarak ünlü Hollywood aktörü Joaquin Phoenix de filmlerinde sürekli Warby Parker gözlükleri takarak markanın bilinirliğine büyük katkı sağlıyor.
2. Alıcı ve Satıcıyı Buluşturma İş Modeli
Talep ve arzı aynı çatı altında toplayan bu modeli herhalde en başarılı şekilde uygulayan şirketlerin başında Airbnb geliyor.
Mutlaka okuyun: Airbnb Nasıl Kuruldu?
Bu modelin temel avantajı, stok ve demirbaş gibi maliyetlerin altına girmemek.
Amazon’un da bu modelin ilk ve en başarılı örneklerinden biri olduğunu belirtelim.
Mutlaka okuyun: Paylaşım Ekonomisi Nedir? Şirketleri ve Örnekleri Nelerdir?
3. Abonelik Bazlı İş Modeli
Gayet bildiğimiz bir iş modeli aslında bu. Bir şirket insanlara belli bir ücret karşılığında hizmet sunar. İnsanlar bu hizmetten düzenli olarak yararlanabilmek için bu siteye abone olur ve aylık belli bir ücret öder.
Netflix bunun en bariz örneğidir yani.
Her hafta yenilenen dizi ve filmleriyle Netflix müşterilerine daima yeni içerikler sunar. İnsanlar da Netflix’in sağladığı bu kolaylık nedeniyle “Ne izlesem?” sorunundan kurtulur ve envai çeşit dizi ve filmden dilediğini seçerek izler. Bunun için de Netflix’e aylık belli bir ücret öder.
Bu modelde müşterilere daima yeni bir şeyler sunmak şarttır. Bu da tabii belli (yüksek) bir maliyet anlamına gelir. İnsanların bir ay sonra abonelikten çıkmasını önlemek için sağlam bir müşteri hizmetleri ve teknik altyapı da şarttır.
Mutlaka okuyun: Netflix’in Kuruluş ve Başarı Hikayesi
4. “Terzi İşi” İş Modeli
Moda sektörü halihazırda “terzi işi” trendini domine eden bir sektör. Yani müşterinin isteklerini göz önüne alarak üretilen giysiler, aksesuarlar zaten moda sektöründe uzun zamandır bilinen bir şey.
Son olarak Coca Cola da bu yöntemi uyguladı. Şişe üzerinde insan isimleri olması furyasını hatırlıyorsunuzdur.
Keza Nike da müşterilerine spor ayakkabı tasarlama imkanı sunuyor, otomotiv şirketleri araçların müşteri isteğine göre belli bir renkte olmasını sağlıyor.
5. “Talep Üstüne” İş Modeli
Dünya büyük bir hızla dönüşürken müşteriler de anlık tatmin duymaya daha önem verir halde geldiler. “Talep üstüne” (on-demand) olarak adlandırabileceğimz iş modeli, akıllı telefonların gelişmesiyle daha sıkı bir ivme kazandı.
Uber mesela bu konuda ideal bir örnek. Dilediğiniz anda taksiye ulaşabileceğiniz Uber, aynı zamanda kendi işini yapmak isteyen yalnız girişimcilere de istihdam sağlıyor.
Mutlaka okuyun: Uber ve Kurucusu Travis Kalanick’in Başarı Hikayesi
6. Modernize Direkt Satış İş Modeli
Avon bu modelin başarısını kanıtlamış bir marka. Özellikle kadınların Avon kataloglarıyla kapı kapı gezerek Avon makyaj ürünleri sattığına denk gelmişsinizdir. Bu durum aslında bu modeli tasvir ediyor.
2009 yılında direkt satış alanında dünya genelinde 117 milyar dolarlık satış yapıldı.
7. Freemium İş Modeli
Free + Premium kelimelerinin birleşmesinden oluşan “freemium” modeli son yıllarda startup’lar tarafından daha sık kullanılır hale geldi.
Bu iş modelinde kullanıcıların büyük bir kısmına hizmet (oyun, uygulama, yazılım) ücretsiz olarak verilir. Bu kişilerin küçük bir kısmının premium üyeliğe geçiş yapması sağlanır. Yani yazılımın temel özellikleri herkese ücretsiz olarak verilir fakat sadece premium üyeliğe geçenler ileri düzey özelliklerden yararlanabilir. Ürünü ücretsiz olarak kullananlar da bir anlamda ürünün tanıtımını yapar.
Bu modelin en büyük avantajlarından biri ilk başta müşteri edinmek için devasa reklam kampanyaları düzenlememek diyebiliriz. Dileyen herkes gelip uygulamanızı, hizmetinizi görüyor; daha sonra fayda sağlayabileceğini anladığı anda ise ücret ödeyerek diğer özelliklere de sahip oluyor.
Örneğin popüler flört uygulaması Tinder’da her gün 10 eşleşme hakkınız bulunuyor. Sınırsız eşleşme-mesajlaşma hakkına sahip olmak içinse aylık ya da yıllık belli bir ücret ödemeniz yeterli.
LinkedIn’de güzel bir örnektir. Dileyen herkes LinkedIn’e üye olabiliyor, profil açabiliyor. Ancak LinkedIn içindeki bazı özellikleri ancak ödeme yaparak aktifleştirebiliyorsunuz.
8. Ters Açık Artırma İş Modeli
eBay modelinin tam tersi olarak açıklayabiliriz bu modeli. Normal bir açık artırmada en yüksek fiyatı veren kazanır. Tersine açık artırmada ise satıcı satılacak nesne için tavan bir fiyat belirler ve yavaş yavaş fiyatı indirmeye başlar. Açık artırmaya katılanlardan biri “ben bu fiyattan alıyorum” dediği an satış gerçekleşir.
Satıcı burada piyasaya, yani satış platformuna erişimden ötürü fayda ağlar. Alıcı da açık artırma sonucu “kelepir” ürün satın aldığını hisseder.
9. Sanal Varlık İş Modeli (Oyun İçi Satın Alma)
Candy Crush ve bağımlılık yapıcı özelliğini hepimiz biliyoruz. Candy Crush, sanal varlık modelini iyi kullanan bir şirket. Oyunlarda can satın almak, para satın almak, oyun karakterinin elbisesini değiştirmek gibi şeyler için oyun içi satın alma modeli bulunuyor. Şirketin büyük kazanç kaynaklarından birini de bu oyun içi satın alma tesis ediyor.
Bu modelin en önemli avantajı devasa bir kar marjı getirmesi. Zira oyun içinde can satın almanın şirkete neredeyse hiçbir maliyeti yok. Sıfır maliyetli bir şeyi 5 dolara sattığınız zaman ise devasa bir kar yaparsınız.
10. Franchise & Zincir Karışımı İş Modeli
1983 yılında Howard Schultz, Milano kentinde gezerken İtalyanların kahve keyfini ne kadar önemsediğini fark etti. Daha sonra bu deneyimi ABD’ye taşımaya karar verdi. Starbucks böyle doğdu.
McDonald’s iş modelinde de franchise vermek temel odak noktasıdır. Starbucks ise hem franchise hem de lisanslı mağazalar işletmektedir. Yani Starbucks şubeleri büyük oranda direkt şirkete bağlıdır. Bu da franchise ve restoran zinciri karışımı bir modeline sahip olduğunu gösterir. Eldeki verilerine göre Starbucks’ın yıllık gelirinin %79’unu bizzat şirketin sahip olduğu şubelerden elde etmektedir.
Mutlaka okuyun: Starbucks’ın Başarı Sırrı Nedir?
11. Reklam Destekli İş Modeli
Spotify reklam destekli ücretsiz ve ücretli premium olmak üzere iki abonelik sunuyor. 2008 yılında kurulan Spotify 2019 yılında 6.7 milyar euro gelir elde etti. Bu gelirin %90’ı premium üyeliklerden, %10’u ise reklam destekli ücretsiz üyeliklerden geliyor.
Bir ürünü ücretsiz olarak sunabilmenin ciddi maliyetleri vardır. Spotify’dan ücretsiz olarak müzik dinlemek mümkün ancak şarkılar arasında Spotify’a premium üye olma çağrısı yapılıyor. Premium üyeliklerde ise hiçbir reklama denk gelmeden aralıksız ve sınırsız olarak müzik dinlenebiliyor. Yani Spotify kendi reklamını yaparak insanları premium üyeliğe davet ediyor.
12. Satış Ortaklığı İş Modeli
Farz edelim, aylık 100.000 kişinin girdiği bir web siteniz var. Ancak bu sitede kendinize ait bir ürün ya da hizmet satmıyorsunuz. Bu siteden nasıl para kazanabilirsiniz?
Satış ortaklığı (affiliate marketing) yoluyla kendinize ait olmayan ürün ve hizmetleri tanıtarak para kazanmanın mümkün.
Örneğin teknoloji ile alakalı bir blogunuz var. Telefon, bilgisayar, akıllı cihaz tanıtımı yapıyorsunuz. Yazılarınızda söz konusu ürünlerin Amazon linkini paylaşarak bu ürünlerin satın alınması halinde siz de bu alışverişten belli bir komisyon elde edebilirsiniz. Satış ortaklığı doğru bir şekilde uygulandığı zaman gayet iyi bir gelir kaynağıdır.
13. Bundle İş Modeli
Bundle iş modeli dağıtım ve lojistik ağı güçlü firmalarca kullanılmakta. Bu modeli en iyi uygulayan markalardan biri Microsoft. Microsoft Office programının yanında birkaç ürün daha satıldığını görürsünüz. Bunun içinde antivirüs programları vs. vardır. Bir şirket insanlar için büyük önem taşıyan bir ürünün yanına farklı ürünler daha ekleyerek tek bir satıştan daha fazla kazanç elde eder. Tabii bu modeli sektöründe lider konumunda firmaların daha başarıyla uyguladığını söyleyebiliriz.
14. Blockchain İş Modeli
10 Ocak 2009’da Satoshi Nakamoto adlı bir kişi, ABD’de yaşayan Hal Finney’e bir e-mail gönderdi ve kripto para Bitcoin’i kurduğunu açıkladı.
Blockchain adı verilen bu sistemde ödemeler, alışverişler ve diğer tüm finansal işlemler kriptografi teknikleriyle gerçekleşiyor. Bu sayede para merkezsizleşiyor ve anonim bir hal alıyor.
O zamandan bugüne Bitcoin ve daha pek çok kripto para türü ortaya çıktı. Devrim niteliğindeki bu gelişme nedeniyle mevcut iş modelleri ve Blockchain protokollerinden pek çok yeni melez iş modeli ortaya çıktı.
15. Doğrudan Satış İş Modeli
Günümüzde yapay zeka ve makine öğrenmesi gibi teknolojiler söz konusu. Hal böyleyken direkt satış biraz demode kalmış gibi gözükebilir.
Lakin bu doğru değil. Her şeyin otomatikleştiği, internet ortamına taşındığı günümüzde insani temas önemini hala koruyor.
Convertkit gibi markalar doğrudan satış iş modelini bugün de çok etkili bir biçimde kullanmaya devam ediyor.
Direkt satış iş modeli doğru uygulandığında gayet etkilidir. Bu modelin başarıya ulaşmasındaki temel unsurlardan biri hedef müşteri kitlesinin kalifikasyonudur. Eğer ürününüzü herkes satmaya çalışırsanız spam izlenimi verirsiniz. Bu nedenle hedef müşteri kitlenizi olabildiğince spesifikleştirmeye çalışmalısınız.
16. E-ticaret Platformu İş Modeli
Amazon’un yıllık 23 milyar dolar cirosu ve net 7 milyar dolar karı vardır. Öyle ki e-ticaret=Amazon olarak algılanmaktadır pek çok kişi tarafından.
Web sitesi kurmak ve e-ticarete atılmak ucuzlaştıkça fiziki mağazacılığın maliyetlerine katlanmak da anlamsızlaşmaya başlamıştır. Bugün birçok şirket ürünlerini sadece Amazon, Alibaba gibi online e-ticaret platformları üzerinden satışa çıkarmaktadır.
Amazon’da satış yaparak kargo, paketleme, müşteri bilgileri toplama gibi işlerden kurtulursunuz. Bunların hepsini Amazon sizin adınıza yapar.
Amazon bu konuda şöyle bir açıklama yapıyor:
“Biz satıcılara web sitemiz üzerinden işlerini büyütme, ürünlerini satma imkanı tanıyoruz. Biz bu satışlardan belli bir komisyon alıyoruz.”
Amazon gelirinin %70’ini bu yolla kazanıyor.
Mutlaka okuyun: Jeff Bezos ve Amazon Hakkında 42 İlginç Bilgi
17. Eğitim Platformu İş Modeli
Stephen Wolfram tarafından kurulan Wolfram Alpha bir arama motoru temel olarak. Ancak bu arama motoru karmaşık matematik sorularını, karmaşık bilimsel problemleri cevaplayabilecek kadar sıkı bir bilgisayar altyapısına sahip.
Wolfram Alpha bu açıdan eğitim amaçlı bir girişim. Temel müşteri kitlesi öğrenciler ve öğretmenler. Bu kişiler Wolfram Alpha’dan premium üyelik satın alarak sitenin tüm özelliklerinden yararlanabiliyor.
Yani Wolfram Alpha arama motoru olarak herkese açık ve ücretsiz, fakat bu sitenin ileri düzey özelliklerini öğrenmek için abone olunması gerekiyor.
18. Entegre Aile Şirketi İş Modeli
Bu model milyar dolarlık bir şirkete sahip olunsa dahi şirketin sahibi olan ailenin tüm kontrolü elinde tuttuğu bir iş modelini işaret ediyor.
Bunun en güzel örneklerinden biri Prada.
2017 yılında Prada, 3 milyar euro ciro yaptı ve müşterilere direkt şirkete bağlı mağazalar aracılığı ile ulaştı.
Kurulduğu günden bugüne (1913) kadar da şirketin yönetimini kurucular Muicca Prada ve Patrizio Bertelli üstlenmiş durumda.
Prada’yı 100 birime ayırırsak, 80 birimlik kontrol Prada ailesine ait. Prada ve Bertelli’nin sözü şirkette emir olarak telakki ediliyor. Şirketin çok uluslu kompleks bir yönetim kademesi olsa bile Muiccia Prada ve Patrizio Bertelli hala şirketin en önemli söz sahipleri.
19. Dağıtım Bazlı İş Modeli
Dağıtım bazlı iş modeli, bir şirketin son kullanıcıya ulaşmak için bir ya da birden fazla önemli dağıtım ağına sahip olması anlamına gelir.
Tüm şirketlerin dağıtım bazlı iş modeline sahip olduğu söylenebilir, zira müşterisine ürün ve hizmetlerini dağıtamayan, ulaştıramayan bir şirketin ayakta kalması imkansızdır.
Ancak tüketici piyasasında faaliyet gösteren firmaların dağıtım kanallarında çok daha başarılı olması gerekir. Şöyle izah edelim:
Dağıtım kanalı sürdürülebilir olmak durumundadır: Eğer dağıtım kanalınızı ayakta tutmak için dağıtım kanalından elde ettiğiniz kazançtan daha fazlasını harcıyorsanız ayakta kalamazsınız. Kısa vadede dağıtım kanalları inşa etmek için para harcamanız normaldir, ancak orta ve uzun vadede bu sürecin sürdürülebilir olması şarttır.
Dağıtım kanalı çeşitlendirilmelidir: Sadece tek bir dağıtım kanalına güvenmek oldukça risklidir. Bu nedenle ana bir dağıtım kanalının yanında alternatif dağıtım kanalları da olmalıdır.
Dağıtım kanalı büyümeye açık olmalıdır: Dağıtım stratejisi şirketle aynı büyüme hızına sahip olmalıdır. Yani şirketin yıllık kazancı 1 milyon dolardan 10 milyon dolara çıktığında aynı dağıtım stratejisi iş yapmaya devam etmelidir.
20. Besleme İş Modeli
HyreCar bir araç kiralama şirketi. İnsanlar boş duran arabalarını ihtiyacı olan kişilere bu platform üzerinden kiralıyor ve ek gelir elde ediyor.
HyreCar ise araç sigortası ve haftalık kiralama bedelinin %10’unu alarak para kazanıyor. Kiralayandan %10, kiraya verenden %15 komisyon alıyor daha doğrusu.
21. Gatekeeper (Geçit Bekçisi) İş Modeli
Bu iş modelinde sektördeki güçlü firma, piyasa ve milyonlarca müşteri arasında aracılık eder. Geçmiş dönemlerde pek çok aracı, marketi bölerek dağıtım gücünü eline geçirmiştir.
Sinema sektöründe dağıtım şirketleri bu iş modeline sahiptir mesela. Sinemada film izlerken logosunu gördüğümüz Fida Film böyle bir iş modeliyle çalışır.
Örneğin Booking, Tripadvisor gibi seyahat arama motorları Google’dan daha iyi iş çıkarmıştır. Google’ın yetişemediği alanlarda bu siteler yardıma koşmuştur.
22. Yoğun Franchise İş Modeli
Franchise dendiğinde akla gelen ilk marka çoğu zaman McDonalds’tır. McDonalds’ın tüm restoranlarının %92’si franchise’dır. Şirket bu oranı %95’e çıkarmayı amaçlıyor.
Franchise iş modeli bir şirketin büyümesi ve yaygınlaşması için oldukça etkilidir. Şirket kendi lisansını, iş yapma usullerini ve personel eğitimini franchise almak isteyen kişilere satar. Bazı durumlarda ana şirket, bayilik verdiği işletmelerden kar payı da alabilmektedir.
Mutlaka okuyun: Ray Kroc ve McDonalds’ın Başarı Hikayesi
23. Anlık Haber İş Modeli
Twitter…
Twitter 140 (son düzenlemeyle 280) karakter yazma hakkı vererek insanların diledikleri her konu hakkında düşüncelerini ifade edebilecekleri bir platform sundu.
Twitter’ın en önemli özelliği ise anındalığı. Yani geleneksel medyaya nazaran bir olay daha saniyesinde Twitter’da kendine yer bulabiliyor.
Bu da Twitter’ın her daim güncel olmasını sağlıyor, sitedeki haber akışı devamlı yenilendiği için insanlar Twitter’a gün içinde defalarca giriyor. Bu trafik ise reklamverenlere sunuluyor ve Twitter reklam üzerinden para kazanıyor. Google veya Facebook için de aynı şey geçerli.
24. Dikey Entegre İş Modeli
1961’de Leonardo del Vecchio tarafından kurulan ve gözlük bileşenleri üreten Luxottica, bugün yıllık cirosu 10 milyar doları aşan bir dev. Aklınıza gelen neredeyse tüm gözlük markaları Luxottica bünyesinde toplanmış durumda.
Armani, Bulgar, Prada ve daha pek çok gözlük firmasının lisansı Luxottica’nın elinde. Bu haliyle Luxottica dünyanın en büyük dikey entegre şirketi konumunda.
Küçük bir atölyeyle başlayan macera Del Vecchio’nun tüm arz zincirini yavaş yavaş satın almasıyla tüm dünyaya açıldı.
Bu iş modeli temel olarak üretim, dağıtım ve perakende olmak üzere arz zincirinin tümüne sahip olmak anlamına geliyor. Luxottica mesela söz konusu markaların üretim, dağıtım ve satış sürecine direkt müdahil olabiliyor ve ürünleri müşterilere bizzat kendisi sunuyor. Bu da şirketin daha sağlam kar marjıyla iş yapmasına olanak sağlıyor.
25. Kullanıcı Katkılı İçerik İş Modeli
Reddit, Quora, Donanım Haber, Ekşi Sözlük…
Bu sitelerde yer alan içeriklerin neredeyse tamamı kullanıcılar tarafından oluşturuluyor.
Bu sitelerde yazan kişiler tamamen gönüllülük esasıyla içerik üretiyor ve bundan para kazanmıyor. Kendine ait kemik bir kitlesi ve aylık milyonlarca ziyaretçisi olan bu sitelerde akla gelebilecek her konuda içerik üretildiği için insanlar bu sitelere bilgi almak, eğlenmek, güncel veya spesifik konular hakkında bilgi almak için giriyor. Tabii bu kişilere gösterilen reklamlar üzerinde de site sahipleri gelir elde ediyor.
Bir dönem oldukça popüler olan forum siteleri ve sözlükler bu iş modeliyle faaliyet gösterir.
26. Üç Taraflı İş Modeli
Uber Eats iş modeli diyebiliriz buna.
Uber Eats sürücüyü, restoran sahibini ve yemek sipariş eden kişiyi birbirine bağlıyor. Restoran sahibi Uber Eats’e yemek dağıtımı için komisyon ödüyor. Yemek sipariş eden kişi yemeğin kendine Uber yoluyla ulaşması için ufak bir ücret ediyor ve sürücü de yemeği zamanında ulaştırarak para kazanıyor.
Bu 3 işlem birbirinden bağımsız olarak gerçekleşmesine rağmen Uber Eats süreci kusursuz bir şekilde yönetiyor ve tüm tarafların sorunsuzca istediğini elde etmesini sağlıyor, komisyonunu alıyor.
27. Dikkat Çekme Bazlı İş Modeli
Dikkat çekme bazlı iş modeli adından da anlaşılacağı üzere insanların dikkatini çekme üzerine kuruludur. Bu iş modeline Snapchat iş modeli adı da verilebilir. Nasıl Google anahtar kelime ve arama sonuçları üzerinden faaliyet gösteriyorsa Snapchat de kendi lokasyon bazlı coğrafik filtrelerini (geofilter) yaratır ve bu filtreleri takip eder.
Dikkat çekme bazlı iş modeli, kullanıcıları kendine çekmek durumundadır. Bu iş modeline sahip firmalar, kullanıcıların ilgisini çekemedikleri an iflasa mahkumdur. Yani ünlü bir kişinin atacağı bir tweet, dikkat çekme bazlı iş modeline sahip firmaların ivmesini sonlandırabilir.
Kardashian ailesinden Kylie Jenner, “Artık insanlar Snapchat kullanmıyor galiba ya da bana öyle geliyor. Her halükarda üzücü.” anlamına gelen bir tweet atmıştı mesela 21 Şubat 2018’de. Bu durum insanların zihninde Snapchat’in artık demode bir sosyal medya platformu olduğu izlenimine ve şirketin değerinin düşmesine neden oldu.
Yani dikkat çekme bazlı iş modelinin, asimetrik iş modeli kadar sağlam ve kalıcı olmadığını söylemek mümkün.
28. Kendini Döndüren İş Modeli
Dropbox 2017 yılında kazancının %90’ını, kullanıcılarını ödeme yapan müşteriler haline getirerek elde etti. Uygulama içi bildirimler, belirli bir süre için geçerli premium üyelik denemeleri, e-mail kampanyaları ve döngüsel pazarlama sayesinde 1.1 milyar kazanç elde eden Dropbox kullanıcı başına 111 dolar gelir elde etti.
Kendini döndüren iş modeli temel olarak freemium iş modelini baz alır. Bir uygulamayı ücretsiz olarak kullanan kişileri kısa süre içinde ücretli abone yapmayı hedefleyen bu iş modelinde üç temel taktik vardır.
- Kulaktan kulağa pazarlama
- Ürün içi arkadaş tavsiyesi (referral)
- İçerik paylaşımı
Ücretsiz Dropbox hesabı açan kişiler, Dropbox kullanıcısı olmayan kişilere bir Dropbox üzerinden bir dosya gönderdiğinde üye olmayan kişiler de Dropbox hesabı açar ve böylece otomatik bir arkadaş daveti mekanizması ortaya çıkar. Uygulama içindeki bildirimler ve davetler sayesinde de ücretsiz kullanıcılar premium hesaba geçmeye davet edilir.
Mutlaka okuyun: Dropbox Nasıl Kuruldu?
29. Jilet – Tıraş Bıçağı İş Modeli
Jiletin neden tıraş bıçağından daha pahalı olduğunu merak ettiniz mi?
Tıraş bıçağı ve jilet iş modeli bu durumu açıklamak için ideal. Bir şirket müşterilerinin bir ürüne aşık olmasını sağladığı zaman bu ürünle alakalı başka bir ürünü yüksek bir fiyattan satabilir.
Apple mesela… iTunes, Apple Music, AppStore üzerinden insanlara uygun fiyatlı film, müzik, dizi sunuyor. Buna karşın iPhone, Macbook gibi ürünlerini de yüksek fiyattan satıyor.
İnsanlar Apple ekosistemine alıştıkça Apple ürünleri almaya daha çok eğilim gösteriyorlar.
Bu yöntem havayolları şirketleri arasında da uygulanır. En ucuz fiyat stratejisini güden havayolları, bilet dışında her şeye ekstra para kesebilmektedir. Koltuk seçimi, Wi-fi, yiyecek-içecek, kabin bagajı gibi şeyler ücretli olabilmektedir.
Mutlaka okuyun: Gilette’in Tıraş Bıçağı Sektöründeki Çılgın Stratejileri
30. Mahremiyet Odaklı İş Modeli
İnsanlar daima özel hayatın gizliliğine önem vermiştir. Ancak dijital çağda mahremiyet daha da önem kazanmış ve anlam değiştirmiştir.
İnternetin yaygınlaşması ve insanların verilerini reklamcılara satarak para kazanan platformların artmasıyla birlikte pek çok insan için gizlilik daha da önem kazanmış durumda.
Google, Facebook, Amazon, Twitter, Tiktok… Bu mecraların hepsi kullanıcı verilerini reklamverenlere satmaktadır. İnsanlar bu gerçeği keşfettikçe farklı bir alternatif arayışına girmiştir.
Mesela arama motoru bağlamında Google’dan farklı olarak tam mahremiyet vaadi sunan DuckDuckGo adında bir arama motoru var. Bu site kullanıcıların arama geçmişlerini ve verilerini tutmuyor. Dolayısıyla insanların verilerini satmıyor. DuckDuckGo’nun gelir modeli yerel anahtar kelimeleri satmak üzerine kurulu. Yani bir sitenin arama sonuçlarında daha üst sırada yer almasını sağlayarak para kazanıyor. DuckDuckGo’nun büyümesinde ve başarısında mahremiyet vurgusu önemli bir rol oynuyor.
Aynı zamanda Telegram’da kullanıcı gizliliği üzerine kurulan bir uygulama.
31. Bağış Odaklı İş Modeli
TOMS ayakkabıları duymuşsunuz ya da en azından görmüşsünüzdür.
TOMS marka bir çift ayakkabı aldığınız zaman şirket sizin adınıza bir çift ayakkabıyı da dünya genelinde maddi durumu olmayan bir çocuğa hediye ediyor. Yani siz bir ayakkabı aldığınız zaman şirket sizin adınıza bir çocuğu sevindiriyor.
Şirket bağış yapmak için satış yapıyor da denebilir. TOMS, bu yöntemin sürdürülebilir ve kazançlı olabileceğini ispat etmiş durumda.
Üstelik insanlar şirketin böyle bir misyonu olduğunu duyunca sadece ayakkabı almakla kalmıyor, aynı zamanda bir çocuğu mutlu ettiğini de düşünüyor.
Bir ayakkabı alışverişi, müşterinin ve hiç tanımadığı bir çocuğun ortak bir hikayesi oluveriyor.
Gayet ilham verici bir iş modeli bize kalırsa…
Mutlaka okuyun: 10 Muhteşem Marka Hikayesi Örneği
32. Talebe Bağlı Abonelik İş Modeli
Bugün Netflix ya da BluTV’den istediğimiz filmi istediğimiz zaman açıp izleyebiliyoruz. Ancak internet öncesi dönemde televizyonda ne varsa onu izliyorduk. Netflix’in ilk yıllarında bir DVD kiralama şirketi olduğunu da hatırlatalım.
Teknoloji geliştikçe film-dizi izleme pratiklerimiz de değişti. Artık talebe bağlı (on demand) abonelik iş modeli yaygınlaştı.
Netflix’e aylık belli bir ücret ödeyerek abone oluyor ve bize sunulan içerikleri izleyebiliyoruz.
33. Çok Modlu İş Modeli (Lyft veya Uber İş Modeli)
Lyft bir yerden bir yere gitmek isteyen insanları, bu işi yapmaya hazır sürücülerle buluşturan Uber benzeri bir platform. Lyft’in temel para kazanma yöntemi görev tamamlayan sürücülerden komisyon almak biçiminde. Ancak Lyft artık sadece talebe bağlı taksi hizmeti vermenin yanı sıra bisiklet ve elektrikli scooter paylaşımı hizmeti de sunuyor.
Lyft, araç sahibi olmanın maliyetlerine odaklanarak 3 temel probleme çözüm sunmaya çalışıyor.
Az kullanım: Çoğu zaman evin önünde boş yatan ve az kullanılan araçlar.
Verimsizlik: Herkesin otomobil sahibi olması şehirleri devasa otoparklar haline getirdiği için yaşamı zorlaştırmakta.
Eşitsizlik: Herkesin otomobil almaya yetecek maddi durumunun olması hala canlı bir problem.
Bu hususlardan hareket eden Lyft çok farklı opsiyonlar sunuyor. Şehir merkezine konuşlandırılmış bisikletleri ve elektrikli scooter’ları kullanabiliyor insanlar. Ya da Lyft bünyesinde çalışan kişilerden taksi hizmeti alınabiliyor. Böylece herkesin otomobil sahibi olması gerekliliği ortadan kalkıyor. Bildiğimiz sarı taksilerin tekeli kırılıyor.
34. Kullanıcı Katkılı Yapay Zeka Destekli İçerik İş Modeli
Tiktok bugün dünyanın en büyük sosyal medya platformlarından biri. Kısa video içeriklerin yer aldığı Tiktok, kullanıcıların yaratıcılığından ve etkileşiminden besleniyor. Temel gelir kaynağı reklam olan Tiktok, dikkat çekici iş modelinden de istifade ediyor.
Pek çok kişi Tiktok’u yeni bir sosyal medya platformu olarak görüyor. Ancak Tiktok bundan daha fazlasını vadediyor. Tiktok’un sürekli yenilenen ve kısa videolardan oluşan ana sayfasında kullanıcılar tarafından yaratılan envai çeşit video yer alıyor.
Tiktok’u özel kılan şey ise yapay zekadan çok iyi faydalanıyor olması. Kullanıcılar Tiktok’a girdiklerinde yapay zeka tarafından seçilen içeriklerle karşılaşıyor. Yani kullanıcının etkileşim geçmişine bağlı olarak içerikler sunuluyor ve kullanıcının Tiktok’ta daha çok zaman geçirmesi sağlanıyor.
Kullanıcılar tarafından üretilen içeriklerin yapay zeka desteği ile sunulması gibi bir mantığa dayalı bu iş modeli gelecekte daha yaygın olarak karşımıza çıkacak.
35. Kişiden Kişiye İş Modeli (Peer-to-peer)
Kişinde kişiye iş modeli, insanlar arasında bir paylaşımı temel alır ve bu modeli uygulayan şirket aracılık yaparak komisyon kazanır. Oda kiralayan kişilerden %3 ila %15, evini kiralayanlardan da ortalama %3 komisyon alır.
Peer-to-peer iş modelinin en iyi örneklerinden birini Airbnb uygular. Airbnb insanların evlerini kiralama ve misafirlerin kalacak yer bulma ihtiyaçlarına cevap verir.
Airbnb tek bir oda sahibi olmadan şu anda dünyanın en büyük konaklama hizmeti sunan şirketi konumundadır. Airbnb taraflara verdiği güven, teknik altyapı, müşteri hizmetleri ve pazarlama unsurlarıyla ev kiralama ve konaklama ihtiyaçlarına sorunsuz bir şekilde cevap verir.
Keza Uber, Lyft gibi platformlar da bu iş modelini uygular.
36. Çok Ürünlü İş Modeli
Bu model aynı anda birbirine çok benzeyen ancak birbiriyle rekabet halinde olan iki ürünü pazarlamaya dayalıdır. İki ya da daha çok ürün tek bir markanın çatısı altındadır. Bu yöntem hem işi ölçeklendirmek ve farklı segmentlere hitap etmek için idealdir.
Nestle ya da Procter & Gamble bu iş modeline sahip devasa markalardır.
37. Çoklu İş Modeli
Bundan farklı olarak bir de “çoklu iş modeli” vardır. En bariz örneği ise yine Amazon’dur. Gördüğünüz üzere Amazon’un onlarca farklı iş modeli vardır. Amazon’un temel bileşenlerine baktığımızda şöyle bir manzara görürüz.
- E-ticaret platformu
- Bizzat satıcı olarak Amazon
- Şirketler satış imkanı tanıyan Amazon
- Amazon Prime
- Amazon Reklam
- Amazon Web Hizmetleri (AWC)
Amazon temel olarak bir e-ticaret platformudur. Ancak bu platformun yan kolları söz konusudur. Amazon.com’u ayakta tutmak için kurulan Amazon Prime ve Amazon Web Hizmetleri zaman içinde bağımsızlaşmıştır ve Amazon dışında da faaliyet göstermektedir.
Yani Amazon’un sürekli büyüme mantığıyla hareket etmesi şirketin dallanıp budaklanmasına, e-ticaret dışındaki alanlarda da büyümesine olanak sağlamıştır.
38. Çok Markalı İş Modeli
1990’ların sonunda lüks moda sektöründe bir bilek güreşi yaşandı. Bir zamanlar kereste firması olan Kering ile bir zamanlar inşaat firması olan LVMH, Gucci’yi satın almak için birbiriyle yarışa girdi.
Fransa’nın en zengin iki kişi tarafından gerçekleştirilen bu savaş, dünyanın en büyük lüks moda firması olmak içindi… LVMH Group’un satın aldığı Gucci, en sonunda Kering Group’a geçti.
LVMH bu dönemde yine Gucci benzeri lüks bir firma olan Fendi’yi satın aldı.
Kering Group 2017 verilerine göre 15 milyar euro ciro yaparken, LVMH 42 milyar euro ciro yaptı.
Bu iki grup da bugün çoklu marka iş modelini uyguluyor. Merkezi bir yönetimle ölçek ekonomisi oluşturuluyor ve grup bünyesindeki firmalar bağımsız bir şekilde yönetiliyor.
Çok markalı iş modeli yaklaşımı markaların tek bir merkeze bağlı olmasını sağlıyor. Bu da üretim, pazarlama, arz zinciri gibi konularda markaların dayanışmasını sağlıyor. Aynı zamanda markaların otonom olması her birinin kendine özgü yaratıcılığını ve özgünlüğünü koruyor.
Esasında bugün Türkiye’deki pek çok holding bu mantıkla faaliyet gösteriyor. Tabii böylesine büyük imparatorluklar kurmak için sağlam bir kaynak yönetimi gerekiyor. Genelde böyle büyük grupların kuruluş döneminde faaliyet gösterdiği tekil bir sektör olur ve bu sektörde elde edilen servet farklı alanlara yayılarak değerlendirilir. İşte gördüğünüz üzere bugün Gucci’nin patronları bir dönem kereste işiyle uğraşıyordu.
39. Piyasa Yaratıcı İş Modeli
Uber, piyasaya ekstra sürücü arz eder. Böylece taksilere nazaran insanlar daha kısa sürer araç bekler. Taksilerden daha ucuza bir yerden bir yere gider. Uber’e olan ilgi artınca Uber bünyesinde çalışmak isteyen sürücülerinde sayısı artar. Aynı zamanda Uber’e çıkan sürücüler, daha uzun saat çalışmak ve daha çok kazanmak ister. Daha çok sürücü, daha çok müşteri, daha çok şehir derken Uber dünya genelinde benzerine az rastlanır bir büyüme yaşamaktadır.
Uber gibi platformlar onlarca aracıyı ortadan kaldırarak likidite yaratır. Böylece ortadaki para ve piyasa büyüdükçe büyür. Devasa bir pasta çıkar ortaya ve bu pastadan pay almak isteyen kişi sayısı artar. Uber iş modeli sayesinde piyasayı ve fiyatları belirleyen, pazar yaratan bir marka olmuştur.
Ayrıca Uber’in dinamik fiyatlandırma modelini de uyguladığını belirtelim. Dinamik fiyatlandırma müşteri segmenti, talebin yüksek olduğu zaman dilimleri gibi unsurlara bağlı olarak taban fiyatın değişkenlik göstermesi anlamına gelir. Uber bu ilke sayesinde gelirini daha da artırabilmektedir.
40. Danışmanlık İş Modeli
Danışmanlık iş modeli, çeşitli sektörlerdeki şirketlere danışmanlık hizmeti vererek uygulanır. Alanında yetenekli insanlar işe alınır ve bu kişiler müşterilerin projelerinde çalıştırılır. Müşteri olan firmalar da danışmanlık şirketine saatlik ya da günlük olmak üzere bir ücret öder.
Accenture danışmanlık hizmeti vererek dünya genelinde faaliyet gösteren ve milyarlarca dolar değerinde olan bir firma.
41. Sosyal Girişim İş Modeli
Çevreye duyarlı, insani değerleri ön planda tutan sosyal girişimlerin başında Brunello Cucinelli gelir.
Yıllık cirosu yaklaşık 1 milyar dolar olan İtalyan lüks giyim markası Brunello Cucinelli üç temel üzerine kurulu bir marka:
- İtalyan işçiliği ve kalitesi
- Sürdürülebilir büyüme
- Premium marka kimliği
Çevreye duyarlı insani girişim iş modeli, bir şirketin kazancını hayvanlara, insanlara ve doğaya zarar vermeden elde etmesi mantığına dayanır. Bu modele sahip şirketler ticari faaliyetlerinin yanı sıra okulları, ibadet yerlerini, kültürel mirası korumak ve geliştirmek için çeşitli girişimler de yapar.
42. Kurumsal Freemium (Freeterprise) İş Modeli
Freeterprise iş modeli freemium iş modeline oldukça benzemektedir. Bu modelde bir platforma ücretsiz üye olan profesyonel kişiler (kurumlar) ücretsiz olarak sunulan ürün aracılığı ile premium hesaba geçmeye teşvik edilir. Ortaya bir fırsat çıktığında bu hesabı o ana dek ücretsiz kullanan kurumsal müşterilerle iletişime geçilir ve bu kurumun premium hesaba geçmesi sağlanır.
Yani freemium iş modeli sizin, bizim gibi günlük kullanıcıları hedeflerken “freeterprise iş modeli” kurumsal şirketleri hedef alır.
Örneğin korona salgını nedeniyle bir hayli popülerleşen görüntülü konferans yazılımı Zoom böyle bir iş modeline sahiptir. Zoom, ücretsiz olarak sunduğu video konferans hizmetinin viral olarak yayılmasını ve yaygınlaşmasını beklemekte ve daha sonra Zoom’u düzenli olarak kullanan şirketlerle irtibata geçerek onlara özel fırsatlar sunmaktadır.
Bu iş modelinde şirketlerin ücretsiz kurumsal hesap kullanması beklenir ve daha sonra bu şirketle sıkı ilişki kuran satış personeli aracılığıyla söz konusu şirkete Zoom premium hesaba geçmenin avantajları aktarılır.
Böyle bir iş modeli, çok sağlam bir satış ve pazarlama kadrosuna sahip olmayı şart koşar. Zaten 2023 verilerine göre Zoom’un yıllık cirosunun %54’ü, satış personellerinin maaşına gitmektedir.
Mutlaka okuyun: Pandeminin Parlayan Yıldızı Zoom Nasıl Kuruldu?
43. Açık Kaynak İş Modeli
Müşteri kazanmak açısından meseleye bakarsak açık kaynak iş modeli, freemium iş modelinden çok da farklı değildir. Temel ürün-hizmet ücretsiz olarak sunulur; kurumsal ve ileri özelliklere sahip ürün-hizmet abonelik yoluyla, yani parayla satılır.
Burada temel bir fark söz konusu tabii. Freemium iş modelinde ürün bizzat şirket tarafından geliştirilir. Açık kaynak iş modelinde ise ürün, çok sayıda bağımsız yazılımcı tarafından ortaklaşa geliştirilir.
Bu yazılımcılar şirketin personeli değildir. Tamamen bağımsız olarak çalışan kişilerdir. Açık kaynak iş modeline sahip firmalar, sundukları yazılımların çok sayıda farklı yazılımcı tarafından ortaklaşa geliştirilmesi nedeniyle premium satışlardan elde edilen geliri bu yazılımcılar arasında paylaştırır.
Fastly böyle bir iş modeline sahip. Bulut bilişim, veri güvenliği, e-ticaret, video yayıncılığı gibi konularda yazılım hizmeti veren Fastly’de bağımsız yazılımcılar çalışır. Diğer bir deyişle söz konusu hizmetler dünyanın farklı yerlerinde yaşayan yazılımcılar tarafından ortaklaşa geliştirilir. Fastly bu hizmetlerin satışı ve pazarlaması konusunda odaklanır. Teknik altyapı hizmetleri de kurumsal müşteriler tarafından aylık belli bir ücret karşılığında kullanılır.
44. Platformsuz İş Modeli
Grammarly yazı yazarken imla hatalarını düzeltme hizmeti veren bir site. Grammarly freemium iş modelini benimsiyor. Yani ücretsiz de kullanılabilen bu hizmetin ileri düzey özelliklerinden yararlanmak için premium üyelik satın almak gerekiyor.
Grammarly’nin en temel özelliklerinden biri platformsuz olması. Yani eklenti formatında olan Grammarly’i Gmail’de, Facebook’ta, Instagram’da, Word’de, Excel’de, Twitter’da aynı anda kullanabiliyorsunuz.
Grammarly kullanıcılarını tek bir platforma bağlı kalmaktan kurtarıyor ve sunduğu hizmetin her türlü web ortamında kullanılabilmesini sağlıyor.
45. Çok Yönlü İş Modeli
Profesyonel (mesleki) sosyal ağ dendiğinde akla LinkedIn gelir. 500 milyondan fazla üyeye sahip LinkedIn, birçok farklı kesime değer yaratıyor.
Şirketler arası ilişkileri pekiştiren LinkedIn, insanların iş bulmasına da yardım ediyor, firmaların birbirine satış yapmasını da sağlıyor, şirketlerin kendilerine en uygun adayları tespit etmesini de sağlıyor.
Kısaca LinkedIn görünmez bir aracı vazifesiyle satıcı ve alıcılar arasındaki etkileşimi kusursuz bir biçimde gerçekleştiriyor.
Şirket, insan kaynakları departmanlarına yönelik premium üyelik satışı ile iş arayan kişilere yönelik premium üyelik satışını aynı anda uyguluyor.
46. Apple İş Modeli
Apple hem yazılım hem donanım üreten bir marka.
iOS yazılım iken iPhone donanım sizin de bildiğiniz gibi.
Apple Music yazılım iken iPad donanım.
Yani Apple kendi ekosistemini en başarılı şekilde hayata geçirmiş firmalardan biri, belki de birincisi. Hal böyle olunca bir iPhone’u senelerce problemsiz bir biçimde kullanabiliyorsunuz. Buna karşın çoğu Android telefon veya Windows tabanlı laptop 2 sene içinde şişiyor ve sorun çıkarıyor.
Yazılım ve donanımın tek elden çıkması Apple ürünlerinin başarılı olmasındaki çok önemli faktörlerden biri.
Böylece müşteriler son derece iyi bir kullanım deneyimi elde ediyor ve markaya olan sadakatleri artıyor. Apple kullanan biri yeni bir cihaz alacağı zaman kolay kolay Apple’dan başka bir markaya geçiş yapmıyor.
Apple bu şekilde şahane yazılım ve donanım ürettikçe insanlara ideal düzeyde bir deneyim sunuyor ve kendi kitlesini başarılı bir şekilde konsolide ediyor.
Mutlaka okuyun: Apple’ı Dünyanın İlk Trilyon Dolarlık Şirketi Haline Getiren 3 Faktör
47. Dropshipping İş Modeli
Dropshipping yani stoksuz satış, işletmelere herhangi bir stok kaydı tutmadan mağaza işletme olanağı tanıyan ve son yıllarda epey popülerleşen bir iş modelidir. Bu sistemde satış yaptığınız an tedarikçi firmanız satışa konu olan ürünü depolarından çıkarır ve doğrudan müşterinizin adresine gönderir.
Dropshipping işinde önemli olan iyi bir niş yakalamak, bu nişle alakalı bir e-ticaret sitesi açmak ve satış yapmaktır. Müşteriler sizin sitenizden alışveriş yaptığı an, siz de aynı ürünü tedarikçinizden sipariş edersiniz ve ürünün kargo adresi olarak müşterinin adresini verirsiniz. Yani bir tür aracılık yaparsınız ve kar payı alırsınız. Tedarikçide 10 dolar olan ürünü, kendi e-ticaret sitenizde 15 dolara satabilirsiniz. Stok, nakliye, üretim gibi masraf kalemleri ortadan kalkar.
48. Yüksek Temas İş Modeli
İnternetin gelişmesiyle pek çok iş, sanal ortamda yapılabilmektedir. Temasla, bir araya gelmekle, insani ilişkiler kurmakla sürdürülen pek çok iş vardır. Yani otomobil galerisi açan bir kişi, otomobillerini internet üzerinden satamaz. İlla müşterinin gelip galeriyi ziyaret etmesi, bir çay içmesi, arabayı incelemesi gerekir.
49. Açık Artırma İş Modeli
Bir ürünü ya da hizmeti açık artırma yoluyla satma mantığına dayanan bu iş modeli bilhassa emlak, tarihi eser gibi şeylerin satışında söz konusudur. Dijital ortamda ise bugün açık artırma iş modeline sahip en önemli platform eBay’dir.
50. Kullandığın Kadar Öde İş Modeli
Günlük hayatta elektrik, su, doğalgaz şirketleri bu modelle çalışır. Elektrik hizmeti almak için elektrik firmasına aylık sabit bir ücret ödemeyiz. Ne kadar kullandıysak o kadar öderiz.
Ürün ve hizmetleri bütün olarak satmak yerine parça parça olarak satmak da yine “kullandığın kadar öde” iş modeline dahildir. En basitinden bir pizzayı bütün olarak da satmak mümkündür, dilim olarak satmak da. Tatil yörelerinde ve bazı market-manavlarda dilim karpuz satılır. Tek başına yaşayan bir kişinin kocaman bir karpuz alması makul olmadığı için bu kişinin yaşam tarzına uygun olarak dilim karpuz satışı da vardır.
51. Çok Platformlu Komisyon İş Modeli
Grubhub, restoran siparişi ve teslimat konusunda hizmet veren online bir platform. Şirket 2018 yılında 1700’den fazla ABD ve İngiltere şehrinde 95.000 şirketin paket servis hizmetini üstlendi. Grubhub bünyesinde Seamless, LevelUp, Eat24, AllMenus, MenuPages gibi markalar bulunuyor. Şirketin para kazanma yöntemi temel olarak restoranlardan ön sipariş komisyonu almak üzerine kurulu. İnsanlar bu restoranlardan sipariş verdiğinde komisyon Grubhub’ın hesabı geçiyor.
Bir restoran paket dağıtım hizmeti için Grubhub’a daha yüksek bir komisyon teklif ettiğinde bu restoran Grubhub platformunda daha çok görünür hale geliyor. Bu sayede restoranların paket dağıtım hizmeti Grubhub tarafından karşılanıyor.
52. Blitzscaling İş Modeli
2020’nin ilk çeyreğinde Amazon’un satışları %26 arttı. Ancak şirketin operasyon geliri %9.7 azaldı çünkü satış maliyetleri %30 oranında artış gösterdi. Bunda koronavirüs salgınının etkileri büyük rol oynadı.
Amazon’un istikrarlı ve kapsamlı büyüme stratejileri, şirketin pek çok sektörü domine etmek ve daima büyümek üzerine kurulu bir iş modeline sahip olduğunu göstermekte. Bunda şirketin geniş ağı, marka gücü ve ölçeklenebilir finansal modeli etkili unsurlar.
Amazon yıllardır düşük kar marjlarıyla faaliyet göstermesine karşın sahip olduğu devasa nakit akışını yine kendi büyümesi için kullanıyor. Bu model pek çok şirket için riskli olsa bile Amazon için gayet başarılı bir şekilde işliyor ve şirket inanılmaz bir hızla büyüme kaydediyor.
53. Asimetrik İş Modeli
Asimetrik iş modelinde şirket kullanıcı üzerinden direkt para kazanmaz. Kullanıcılardan toplanan veridir esas gelir kaynağı. Örneğin Google, kullanıcılardan topladığı bilgileri reklam verenlere satarak para kazanır.
Facebook ve Google asimetrik iş modelinin en bilinen iki örneğidir. Facebook da ücretsizdir, Google da mesela. Ancak ikisinin de dünya genelinde milyarlarca kullanıcısı vardır.
Google tıkladığınız tüm bilgiler Google tarafından işlenir. Böylece yaptığınız aramalara göre Google’da anahtar kelime biriktirme imkanını de facto verirsiniz. Bu nedenle dün Google’da spor ayakkabı aradığınız için bugün alakasız bir web sitesinde karşınıza Nike veya Adidas reklamları çıkar.
Facebook’ta da aynı mantık vardır. Facebook ana sayfasında karşınıza çıkan reklamlar sizin Facebook gezinti geçmişiniz baz alınarak gösterilir. Facebook ve Google, asimetrik iş modelini o kadar başarılı uygulamaktadır ki kullanıcıların pek çok kendi verilerinin reklam verenlere satıldığını farkında dahi değildir.
54. ALDI Modeli
Rekabet avantajı kazanmak için fiyatları indirmek yeni bir yöntem değil. Ancak fiyatları kırmak sürdürülebilir bir iş modeli değildir. Süpermarket zinciri ALDI buna bir istisna teşkil ediyor. ALDI, fiyatları olabildiğince düşürüp sattığı ürünlerin kalitesini olabildiğince yüksek tutuyor.
Nasıl? Birkaç yolu var bunun. Örneğin ALDI şubelerinde maksimum 1300 farklı ürün bulunuyor. Bu da ürün iadesi ve atığı en aza indiriyor. Yine ALDI’de satılan markaların %90’ı sadece ALDI’ye iş yapıyor ve bu da pazarlama ve satış maliyetlerini azaltıyor.
Yani bizdeki BİM, A101 modeline bir hayli benziyor ancak ürün kalitesinin ALDI’de çok daha yüksek olduğunu söyleyebiliriz galiba…
55. Halter İş Modeli
Halter iş modeli (barbell business model) bir şirketin sermayesinin %90’ını koruması ve %10’u ile riskli yatırımlar yapması anlamına gelir. Yani bir yanda aşırı bir tutumluluk bir yanda da aşırı bir agresiflik söz konusudur.
Bir yandan sermayenin büyük bir kısmı geleneksel finansal yöntemlerle işletilir ve sermaye elde tutulur. Diğer yandan %10 gibi küçük bir miktar da büyük getiri potansiyeli olan işlere yatırılır.
Bugün büyük şirketlerin hemen hepsi kendi temel sektörlerinde faaliyet gösterir iken bir yandan da gelecek gördükleri yapay zeka, makine öğrenmesi vs. gibi sektörlerdeki startup’ları satın alır.
56. Unilever İş Modeli
Ortada aracı olmadan bir firmanın direkt olarak müşterilere ulaşabildiği iş modelidir. Bu iş modeli markaya daha çok fayda sağlar zira müşterilerin marka ile ilgili algısını büyük pazarlama kampanyalarıyla direkt olarak kontrol edebilir.
Bu iş modelinde reklam, marka kimliği ve pazarlama büyük rol oynar. Müşterilerin zihninde marka ve ürünlerin her daim taze olması amaçlanır.
Unilever doğrudan müşteriye iş modelini gayet başarılı bir şekilde uygular mesela.
Unilever dünyanın en büyük reklam verenlerinden biri. Hatta 2017 yılında dünyada en çok reklam veren 2. marka konumundaydı. Lipton, Algida, OMO, Rexona, Domestos, CİF, Dove gibi markaları bünyesinde barındıran Unilever, geleneksel televizyon reklamlarının yanında interneti kullanarak da nokta atışı reklamlar hazırlıyor.
Doğrudan müşteriye odaklı iş modelinde satış sürecinden ziyade pazarlamaya daha çok ağırlık vermek gerekiyor.
Unilever, P&G gibi şirketler hızlı tüketim malları sattığı için ve bu ürünlerin kar marjları düşük olduğu için yüksek miktarda satış yapmak durumundadır. Bunun temel yolu da pazarlama ve reklam kampanyalarıdır.
9 Farklı Şirket ve İş Modelleri
Şimdi 9 başarılı şirketin uyguladığı iş modellerine kısaca bakalım.
1. Airbnb
Airbnb, insanların konaklama ihtiyaçlarını karşılamak için kullandıkları bir platform. Airbnb’de dilerseniz gideceğiniz şehirde otel yerine ev kiralayabiliyorsunuz ya da evinizin müsait bir odasını veya tamamını kiralayabiliyorsunuz.
Kiralama ve kiraya verme işlemlerinden yapılan kesinti ise Airbnb’nin gelir kaynağını oluşturuyor.
Dünyanın en büyük konaklama sağlayıcısı olan Airbnb’nin tek bir odası dahi yok. Airbnb, ev sahibinin evini kiralamıyor. Bunun yerine arz ve talep arasında ilişki sağlıyor. Paylaşım ekonomisi modeli üzerine inşa edilmiş olan bu iş modeli, otelcilik ve konaklama sektörününü çehresini epey değiştirmiş durumda.
2. Alibaba
Aliexpress’e de sahip olan Alibaba Group, dünyanın en büyük online perakende şirketi konumunda.
Alibaba sattığı hiçbir ürünü stoklamıyor. En büyük rakiplerinden biri olan Amazon ise ürünleri kendi depolarında tutuyor ve kendi altyapısıyla iş yapıyor. Alibaba ise alıcı ve satıcıları buluşturmak üzerine kurulu bir iş modeline sahip. Şu anda Çin’deki üreticiler ile dünyanın geri kalanındaki alıcıları buluşturan Alibaba’nın bu kadar değerli olmasını sağlayan unsur ise sunduğu iletişim platformu. Yani Alibaba’nın milyarlarca dolarlık bir şirket olmasındaki temel şey, stoklarındaki ürünler değil; sunduğu pazar ortamı.
3. Hilti
Hilti adını söylemekte, haritada yerini göstermekte zorlanabileceğiniz minik bir Avrupa ülkesi olan Lihtenştayn merkezli bir şirket. Temel olarak inşaat, bakım ve madencilik sektörleri için profesynel ekipman üreten Hilti, bu sektörlerdeki alışveriş alışkanlıklarını epey değiştirmiş halde.
Zira şirket insanların ve firmaların belli bir ürüne daimi olarak değil, belli zamanlarda sahip olmak istediğini fark etmiş durumda. Bu bakımdan adı geçen sektörlerde malzeme ve araç kiralama işi yapan Hilti, firmaların ihtiyaç duyduğu profesyonel araçları tedarik etme üzerine bir iş modeline sahip.
4. IKEA
IKEA, dünyaca ünlü mobilya ve ev ürünleri mağazası bildiğiniz üzere. IKEA’yı özgün kılan şeyse tasarladığı ürünlerin kullanıcı tarafından montaj edilmesini sağlaması.
Dünyanın farklı yerlerinden malzeme tedarik eden IKEA, hem Avrupai bir tarzı benimsiyor hem de mobilyaları kullanıcıların monte etmesini sağlayarak maliyetlerini düşürüyor. Bu da uygun fiyatlı şık ürünler satmasını sağlıyor.
Mutlaka okuyun: IKEA Nasıl Kuruldu?
5. Tesla
Tesla Motors, bilindiği üzere bir Elon Musk girişimi. Otomotiv ve enerji alanlarında faaliyet gösteren şirket elektrik otomobil, elektrik güç üniteleri ve bataryalar üretiyor. Elektrikli araçların yaygınlaşmasında başı çeken Tesla’nın ürettiği araçlar hem oldukça sade hem çevre dostu. Böylesine pozitif bir deneyim sunan Tesla, kullanan herkesin gönlünde taht kuran bir marka. Şirket şu sıralar büyümesini sürdürmek için altyapı yatırımlarına devam ediyor.
Mutlaka okuyun: Elon Musk ve Hızla Büyüyen Başarılı Şirketlerinin Gizli Formülü
6. Wikipedia
Wikipedia ülkemizde her ne kadar yasaklı bir site olsa da dünyanın en büyük ücretsiz online ansiklopedisi konumunda. Üstelik Wikipedia’daki tüm içerikler, kullanıcılar tarafından oluşturuluyor. Dünyanın en büyük 10 web sitesinden biri olan Wikipedia’daki tüm maddeler ve yazılar sizin bizim gibi kişiler tarafından yazılıyor.
Wikipedia’nın sırrı geniş insan topluluklarını bu siteye gönüllü olarak katkı sağlama konusundaki ikna yeteneğinde saklı. İnsanlar hiçbir maddi beklenti olmadan Wikipedia’ya katkı sağlıyor ve toplumsal anlamda insanlığa katkı sağlıyorlar.
7. Zara
İspanyol Zara, dünyanın en büyük hazır giyim şirketlerinden biri. Zara’nın iş modeli ise “sattığın yerde üret” anlayışını temsil ediyor. Tasarımdan son ürüne kadar çok dar bir tedarik zinciriyle çalışan Zara, bu sayede birkaç hafta gibi kısa sürelerde yeni moda trendlerine uyum sağlayabiliyor. Sonuç olarak da çok kısa sürede piyasaya ürün sunuluyor ve biten ürünlerin yenilenmesi çok kısa zaman alıyor.
Mutlaka okuyun: Zara ve Kurucusunun Başarı Hikayesi
8. Local Motors
Local Motors, ABD merkezli bir motor şirketi. Ufak fabrikalarda açık kaynaklı parçalarla motor üreten şirket sektör içinde daima yeni ve geleceğe dönük sorunlara çözümler üretmeye çalışıyor. Online takipçi kitlesinin de desteğiyle parça üretimi konusunda hızlı davranan şirket, açık kaynak AR-GE yöntemiyle büyük ve geleneksel otomotiv şirketlerine göre daha düşük maliyetli ürünler üretiyor.
9. Easybank
Avusturya’nın en büyük ikinci bankası olan Easybank’ın hiçbir fiziki şubesi yok. Bizdeki enpara’ya benzer bir iş modeli olan Easybank, bu sayede altyapı maliyetlerini minimuma indiriyor ve müşterilerine daha avantajlı hizmetler sunuyor. Örneğin EFT, havale gibi şeyler için banka müşterilerinden herhangi bir ücret kesilmiyor.
