Büyük veri (big data) hakkında ne biliyorsunuz?
Genelde pek çok kişinin zihninde onbinlerce server’ın bulunduğu kocaman bir tesis görüntüsü canlanır. Ya da büyük veri nedeniyle karşınıza hep “satın almayı düşündüğünüz” ürünlerin reklamının çıkması gelir. Bunlar doğru olmakla birlikte büyük veri bunlardan çok daha fazlasını kapsar.
O halde gelin, büyük verinin kullanım alanlarına birlikte bakalım.
Big Data Kullanım Alanları
1. Müşteri Davranışları
Büyük verinin bugün en çok bilinen kullanım alanı, müşteri davranışlarını ve tercihlerini daha iyi analiz etmektir. Şirketler web sitelerini, sosyal medya hesaplarını analiz ederek müşteri eğilimlerini daha iyi görmeyi amaçlarlar. Yani kısaca müşteri davranışlarını tahlil etmek ve hedef müşteri kitlesine daha isabetli bir şekilde ulaşmaktır temel amaç. Diğer bir deyişle, büyük veri daha doğru tahminlerde bulunmaya yardım eder.
ABD merkezli perakende zinciri Target, müşterilerinin alışveriş ve arama sonuçlarını dikkate alarak müşterilerin hamile olup olmadığını öğrenebiliyor örneğin. Araç sigorta şirketleri müşterilerinin ne derecede iyi bir sürücü olduğunu, telekomünikasyon şirketleri müşterilerinin telefon kullanım alışkanlıklarını büyük veri analizi sayesinde daha iyi biliyor.
Hatta yakın geçmişte Mark Zuckerberg’in ABD Kongresi karşısına çıkıp ifade vermesi de tamamen büyük veri meselesiydi. Facebook’un kullanıcı bilgilerini Cambridge Analytica’ya satması, tam bir büyük veri skandalıdır diyebiliriz. Buradaki temel sorun, Facebook’un kullanıcı bilgilerini üçüncü parti şirketlere kullanıcılardan habersiz vermesi.
2. Lojistik, İnsan Kaynakları
Büyük veri aynı zamanda iş hayatında da sıkça kullanılmaya başlamıştır. Perakende şirketleri, sosyal medya verileri, arama motoru verileri ve hava tahmini raporlarına göre stoklarındaki malların niteliğini ve niceliğini optimize etmektedirler. Yani bir ürüne ilgi bir anda patladıysa, insanlar Google’da “deli gibi” o ürünü arıyorlarsa perakende şirketi stoğunda bulunan o ürünün miktarını artırma yoluna gidebilir.
Tedarik zinciri ve ürün teslim rotasının optimize edilmesi de yine büyük veri analizi sonucu gerçekleşir. Mevcut trafik durumuna göre coğrafik konum ve GPS sensörleriyle teslimat araçlarının en kısa mesafeden hedefe ulaşmaları büyük veri analizi sayesinde olur.
Yine insan kaynakları alanında da büyük veri kullanılmaktadır. Sociometric Solutions şirketinin yaptığı büyük veri uygulamasında süreç şöyle işliyor: Şirkette çalışan personelin yakasına bir sensör yapıştırılıyor. Bu sensör çalışanın gün içinde kaç kişiyle konuştuğunu, ne kadar yürüdüğünü, molada ne kadar zaman geçirdiğini, günde kaç telefon görüşmesi yaptığını ve hatta konuşmalardaki ses tonunu dahi kaydediyor. Bu sayede o çalışanın performansı ve psikolojisi hakkında bilgi toplanmış oluyor.
Sociometric Solutions’un en büyük müşterilerinden biri olan Bank of America da bu yöntemi uyguluyor. Buna göre Bank of America’nın çağrı merkezinde çalışan en başarılı personellerin öğle arasına birlikte çıktığı tespit edilmiş. Bank of America da öğle aralarına grup halinde çıkılması uygulamasını yürürlüğe koyduğunda çağrı merkezinde %23’lük bir performans artışı olmuş.
Başka bir örnek: Bazı akıllı cihazlara yerleştirilen sensörler sayesinde cihaz kaybolsa bile yerini tespit etmek mümkün oluyor. Yakın gelecekte ise bu durumun hemen hemen her türlü cihazda görmek mümkün olacak. Böylece nerede olduğunu bilmediğimiz bir cihazın yerini tespit etmek mümkün olacak, o cihazın hareket edip etmediği, cihazın bulunduğu ortamdaki sıcaklık gibi veriler de elde edilerek cihazın daha hızlı bir şekilde bulunması söz konusu olacak.
Tabii büyük veri, devasa boyutlardaki verileri analiz etmek üzerine yoğunlaşırken daha kişisel durumlar için “küçük veri” diye bir şey de gündemde. Söz gelimi, akıllı sensörler sayesinde bir süpermarket kamyonunun içindeki yoğurdun markete ulaşmadan önce bozulup bozulmayacağını da anlamak mümkün olabilir.
Nesnelerin İnterneti (Internet of Things) ile yakından alakalı olan bu boyut sayesinde lojistikten sağlığa akla gelebilecek her türlü alanda verimlilik büyük oranda artacaktır.
Mutlaka okuyun: Nesnelerin İnterneti (Internet Of Things) Nedir? Örnekleri Nelerdir?
3. Ölçüm ve Performans Optimizasyonu
Büyük veri sadece şirketler ve devlet kurumları için değil; bireysel için de kullanılabilir. Giyilebilir akıllı cihazlardan toplanan veriler, insan sağlığı hakkında bilimsel araştırmalarda kullanılabilir. Kalori yakımı, günlük yürüme mesafesi, uyku düzeni gibi bilgiler milyonlarca kişiden toplandığı zaman bu konularda olumlu araştırmalar ve geliştirmeler yapılabilir.
Jawbone adlı şirketin Up adlı akıllı bilekliği her gece 60 yıllık uyku verisi topluyor. Bu kadar veri de kullanıcılara feedback olarak geri dönüyor.
Tabii romantik ilişkilerde de büyük veriden istifade ediliyor. Pek çok buluşma sitesi, büyük veri araçları ve algoritmalarıyla kişiye en uygun adayların profilini daha görünür kılıyor.
4. Halk Sağlığı
Büyük veri analizinin sağladığı bilgisayar gücü sayesinde tüm DNA sarmallarını dakikalar için deşifre etmek mümkün olabiliyor. Bu da hastalıklara yeni tedavi yöntemleri bulmayı ve hastalıkların nasıl bir seyir halinde olacağını anlamada kolaylık sağlıyor. Akıllı saatler ve giyilebilir cihazlardan toplanan milyonlarca veriden elde edilecek büyük veriyi bir hayal edin. Artık tıbbi numuneler sayılı insandan değil, milyonlarca insandan tedarik edilebilecek.
Apple’ın yeni sağlık uygulaması ResearchKit, cep telefonunu biyomedikal bir araştırma cihazına dönüştürmüş durumda. Bilim insanları bu uygulama sayesinde topladıkları veriler aracılığı ile yeni çalışmalar yürütebiliyorlar. Bu ve buna benzer uygulamaların yaygınlaşmasıyla sürecin daha kolay ve daha hızlı işlemesi; ortaya çıkan sonuçların daha doğru olması umut ediliyor.
Özel bakım ve yoğun bakım ünitelerinde yatan bebekleri gözetlemek için büyük veri teknikleri halihazırda kullanılıyor. Bebeğin kalp hareketleri ve nefes alıp verme ritmi sayesinde 24 saat öncesinden muhtemel enfeksiyonlara karşı tahmin yürütülebiliyor. Bu sayede zayıf durumda olan bebeklere erken müdahale edilerek hayatları kurtarılabiliyor.
Dahası, büyük veri analizi aracılığıyla salgın hastalıkları tahmin etmek de mümkün durumda. Sosyal medya verileri ile hastane raporlarını tahlil ederek olası bir salgını gerçek zamanlı olarak fark etmek ve buna karşı uygun eylem planı hazırlamak da yine büyük veri analizinin sağladığı avantajlardan biri.
Google arama motoru sonuçların, grip salgını konusunda yeterince doğru bilgi vermediğini de bizzat Google, 2014 yılında açıklamıştı. Zira Google’a “grip belirtileri” yazmak illa grip olunduğu anlamına gelmemekte.
5. Sporcu Performansı
Pek çok spor dalında da büyük veri analizinden yararlanılıyor artık. Örneğin IBM’in Slamtracker uygulaması, tenis turnuvalarında kulanılıyor. Oyuncuların hareketleri video bazlı analiz ediliyor ve oyunu geliştirmek için antrenörlere bir rapor sunuyor. Keza golf topu, golf sopası, basketbol topu şeylere takılan sensörler de yine oyunculara ve antrenörlere kullanabilecekleri belli veriler sunuyor. Ayrıca atletlere ve sporculara takılan çipler sayesinde spor etkinliği dışında da sporcular takip edilebiliyor, uyku ve beslenme alışkanlıkları izlenebiliyor. Sporcuların sosyal medya paylaşımları analiz edilerek psikolojik durumları tahlil edilebiliyor.
Amerikan Futbolu Ligi NFL’de de takımlara karar verme aşamalarında destek sağlayan uygulamalar kullanılıyor. Çim durumu, hava durumu, oyuncuların dönemlik performansları gibi datalar sunuluyor. Böylece her takımın en iyi performansı sergilemesi sağlanıyor hem de sakatlıkların önüne geçiliyor.
Akıllı yoga matlarında bulunan sensörler de yoga yapan kişinin oturuşu, pozisyonu gibi konularda rehberlik ediyor; kişiye ne tür pozisyonları denemesi gerektiğini bildiriyor.
6. AR-GE
Bilim, teknoloji, araştırma-geliştirme alanları da büyük verinin sağladığı imkanlardan yararlanan disiplinler arasında. CERN’deki büyük hadron çarpıştırıcısı, evrenin sırlarını çözmeyi amaçlıyor ve aynı zamanda akıl almaz boyutlarda veri üretiyor.
CERN veri merkezinde 65.000 işlemci, 30 petabayt veriyi işliyor. Ancak bu kadar veriyi işlemek için 150 farklı veri merkezindeki bilgisayarlardan da yararlanılıyor. Bu kadar devasa bir bilgisayar gücü bilimsel araştırmalarda çağ atlatabilecek düzeyde. Diğer bir deyişle büyük veri bilgisayar gücünü artırıyor, bilgisayar gücü arttıkça da büyük verileri işlemek kolaylaşıyor.
7. Makine ve Cihaz Performans Optimizasyonu
Büyük veri analizi makine ve cihazların daha akıllı ve daha otonom olmasına katkı sağlıyor. Örneğin büyük veri araçları sayesinde Google, kendi kendini sürebilen otomobil üretme peşinde. Toyota Prius, içine entegre edilen kameralar, GPS araçları ve sensörler sayesinde insan müdahalesi olmadan yol alabiliyor.
Xcel Energy, ABD’nin Colorado eyaletinde “akıllı şebeke” denemelerine başladı. Buna göre evlere yerleştirilen sensörler sayesinde insanlar internet üzerinden günlük enerji, su, gaz kullanımlarını gerçek zamanlı görebiliyorlar. Buradan toplanan veriler de şirketlerin ve belediyelerin altyapı gereksinimleriyle ilgili sağlam öngörülerde bulunmasına yardımcı oluyor.
İrlanda’daki Tesco market zincirinde çalışanlar akıllı bileklikler kullanıyor. Bu da şirket yönetimine ürünlerin yerleştirilmesi, dağıtımı, bir görevin ne kadar sürede biteceği gibi konularda tahmin yürütme imkanı sağlıyor.
Mutlaka okuyun: Geleceğin Teknolojileri: Sürücüsüz Kamyonlar
8. Güvenlik ve Emniyet
Büyük veri güvenlik ve emniyet alanlarında da yoğun şekilde kullanılıyor. Siber saldırıları tespit etmek, suçluların izini sürmek, şüphelilerin davranışlarını analiz etmek, kredi kartı işlemlerindeki anormal hareketleri gözlemlemek; büyük veri analizi sayesinde de yapılabiliyor artık.
2014 yılında Chicago Polis Departmanı, büyük veri analizi sonucu suç işlemesi muhtemel kişilere sivil ekipleri göndererek üstü kapalı bir uyarıda bile bulundu. Burada suçu, henüz gerçekleşmeden önlemek gibi bir amaç bulunuyor. Tabii bu konu ülkede polisin birtakım gruplara karşı önyargılı yaklaştığı tartışmalarına da neden olmuştu.
9. Akıllı Şehircilik ve Belediyecilik
Büyük veri, şehir ve ülke altyapısı için de kullanılmakta. Örneğin sosyal medya ve hava durumu bilgileriyle trafiğin akışını optimize etmek, trafik ışıklarının sürelerini ayarlamak mümkün.
Yine aynı şekilde altyapı ve hizmetler arasında da büyük veri analizi aracılığıyla irtibat kurmak mümkün. Geciken trenden bilgi alan otobüsün yolcuları beklemesi buna örnek verilebilir.
Kaliforniya’nın Long Beach kenti de sulama şebekesini akıllı sayaçlarla izleyerek illegal sulamaların önüne geçebiliyor, bu yolla yılda %80’e varan su tasarrufu sağlanabiliyor.
Los Angeles’ta da manyetik yol sensörleri ve trafik kameraları trafik ışıklarını yeniden düzenleyebiliyor ve trafik sıkışmasını önleyebiliyor. 4500 sensörden alınan veriler, şehirdeki trafiği %16 oranında azaltmış durumda.
Veniam adlı bir start-up ise Portekiz’in Porto şehrindeki yollarda ücretsiz wi-fi hizmeti denemeleri yapıyor. Yoldan günlük olarak geçen 600’den fazla otobüs ve taksilere wi-fi modemi takılıyor ve yolu sık olarak kullanan bu araçlar sayesinde dünyanın en büyük wi-fi hotspot’u elde ediliyor. Bu devasa wi-fi alanında insanlar tarafından üretilen verilerin, Veniam tarafından sağlanan modem ve vericilerin masrafını çıkarmak için kullanılması öngörülüyor. Yine Porto’da çöp konteynerleri ancak tam dolu olunca boşaltılıyor. Doluluk oranını ise araçlardaki sensörler bildiriyor. Böylece araçlar yarı doluyken ne kamyonlar mazot yakıyor ne de işçiler boş yere çalışmış oluyor.
10. Finans
Ee tabii finans ve bankacılık alanlarını saymazsak olmaz.
Büyük veri, özellikle yüksek frekanslı alım satım alanında da sıkça kullanılmakta. Büyük veri algoritmaları alım-satım kararını vermede etkili bir şekilde kullanılıyor. Yine hisse senedi alım satımları da sosyal medyadan ve haber sitelerinden toplanan verilerden istifade edilerek saniyeler içinde gerçekleştiriliyor.
Bilgisayarlar, karmaşık algoritmalarıyla piyasaları tarayarak yatırım, alım-satım fırsatları arıyorlar. Bu bilgisayarlar ise insan müdahalesi olmadan müşterinin ihtiyaç ve isteklerine göre programlanabiliyor.
Burada saydığımız 10 kategori, büyük verinin en sık kullanıldığı alanlar olmakla birlikte büyük veri için daha pek çok kullanım alanı mevcut ve yeni kullanım alanları da her geçen gün oluşuyor.
