Sosyal tarafı kuvvetli olan bir iş kurmak geleneksel işleri kurmaya benziyor, ancak ilhamı farklı bir yerden geliyor.
Sosyal girişimcilik fikirleri, alışkın olduğumuz iş fikirlerinden farklı olarak sosyal bir ihtiyacı karşılama arzusuyla ortaya çıkar. Kar amacı gütmeyen kuruluşların ve derneklerin kuruluş süreciyle benzerlik gösterir.
Geleneksel iş fikirleri de sosyal bir ihtiyacı karşılama isteğiyle ortaya çıkabilir. Ancak sosyal girişimcilik fikriyle geleneksel iş fikirleri arasındaki fark girişimcinin motivasyonudur. Geleneksel bir girişimcinin motivasyonu neredeyse her zaman para kazanmaktır; sosyal bir girişimci ise sosyal bir problemi çözme tutkusuyla hareket eder ve işi bu problemleri çözecek bir mekanizma olarak kullanır.
Her iki tip girişimcinin motivasyonlarının farklı olması sebebiyle işletmelerinin de biraz daha farklı işleyeceğini göz önünde bulundurmalıyız. Çoğu zaman iş dünyasında karlılığı artıracak iş pratiklerinin konuşulduğunu duyuyoruz. Buna karşılık, sosyal sorunlara odaklanan işler sosyal, çevresel ve ekonomik karlılığı bir arada sunan iş pratiklerine odaklanıyor.
Peki bu sosyal girişimler nasıl bu kadar farklı alanlarda karlılık sağlayabiliyor?
İşte başarılı sosyal girişimlerin kullandığı en genel pratikler:
1-) Çapraz Ödünleme (Cross Compensation) — Bir grup müşteri aldıkları hizmetlerin karşılığını öder. Bu gruptan gelen karlar yetersiz hizmet alan bir başka gruba destek sağlamak için kullanılır.
2-) Ücretli Hizmet — Hak sahipleri sosyal girişimin sağladığı hizmet ve ürünler için doğrudan ödeme yapar.
3-) İstihdam ve yeni beceriler edinmek için eğitim: Bunun temel amacı hak sahiplerine, yani çalışanlara, geçimlerini sağlayabilecekleri kadar maaş sağlamak ve becerilerini geliştirmek.
4-) Pazar Aracıları: Sosyal girişim daha geniş bir pazar için bir aracı ya da dağıtıcı görevi görür. Hak sahipleri uluslararası pazarlara dağıtımı yapılan ürünün ve/veya hizmetin sağlayıcısı konumundadırlar.
5-) Pazar Bağlayıcıları: Sosyal girişim hak sahipleri ve yeni pazarlar arasında ticari ilişkiler kurulmasını sağlar.
6-) Bağımsız Destek: Sosyal girişim hak sahibinden ve girişimin sağladığı faydalardan bağımsız olan bir dış pazara ürün ve hizmet sağlar. Kaynaklar hak sahipleri için sosyal programları desteklemek için kullanılır.
7-) Kooperatif: Üyelerinin sahip olduğu ve hizmetlerinden faydalandığı, her türlü ürün ve hizmeti sunan kar amacı güden ya da gütmeyen bir kurumdur.
Şimdi de yukarıda sıraladığımız iş pratiklerini kullanan sosyal girişimcilik fikirlerine bir göz atalım:
Sosyal Girişimcilik Fikirleri:
1- Yardımsever Süpermarket
(İş Modeli: Ücretli Hizmet. Örnek: Community Shop) — Düşük gelir düzeyine sahip topluluklara indirimli yiyecekler satan bir market kurun. Yiyecek tedarikçilerinin ya da diğer süper marketlerin elinde kalan, tarihi geçmek üzere olan, yanlış etiketlenmiş yiyecekler ya bağış yoluyla toplanıyor ya da çok cüzi fiyatlara satın alınıyor.
2- Sosyal Değişim için İkinci El Ders Kitapları
(İş modeli: Çapraz Ödünleme ve Bağımsız Destek. Örnek: Textbooks for Change) —Öğrenci grupları/kulüpleriyle bir araya gelerek her bir dönemin sonunda kullanılmış ders kitaplarını toplayın. Öğrenciler kendi ders kitaplarını bağışlayacaktır. Bazı ders kitapları öğrencilere tekrar satılabilir; bazıları ise gelişmekte olan ülkelerde okuyan üniversite öğrencilerine bağışlanır. Kar öğrenci grupları arasında paylaşılır, idare masrafları karşılanır ve geri kalan para ise gelişmekte olan topluluklar arasındaki sosyal programları desteklemek için kullanılır.
3- Sosyal Sorumluluğa Sahip Online Pazaryeri
(İş modeli: Pazar Bağlayıcıları. Örnekler: ArtZoco ve eBatuta) — Zor durumdaki zanaatkarlara ürünlerini satabilmeleri için bir platform kurun. Zanaatkarlar ya kendi online dükkanlarını doğrudan yönetebilir ya da platform onlar adına ürünlerini listeleyerek zanaatkarlarla tüketicileri bir araya getirebilir. Zanaatkarlardan listeleme ücretini satılan ürünlerden komisyon şeklinde alarak ya da tüketicilerden sabit bir ücret talep ederek gelir elde edilebilir. Karları zanaatkar topluluklarını doğrudan etkileyecek sosyal projeleri finanse etmek için kullanabilirsiniz.
4- Sürdürebilir Su
(İş modeli: Ücretli Hizmet, Örnek: Water Health International) — Her evde bulunan malzemeleri kullanarak gelişmekte olan ülkelerdeki topluluklar için küçük su arıtma istasyonları kurun. İstasyonları kurmak için gerekli olan ilk sermayeyi geleneksel yardımseverlik metodlarıyla elde edebilir ya da borç/özsermaye finansmanını kullanabilirsiniz; topluluklar kısmi mal sahibi olabilir ya da kooperatif iş modelini kullanırsanız tam mal sahibi olabilirler. Su istasyonunu çalıştırmak için gerekli olan harcamaları suyu çok cüzi bir fiyattan satarak karşılayabilirsiniz.
5- Küçük Girişimcilere Şirket Açmaları İçin Fon Sağlama (Micro Lending)
(İş modeli: Pazar Bağlayıcıları, Örnek: Kiva) — Gelişmekte olan ülkelerdeki girişimciler gibi fon bulmakta zorlanan bireyler ve kurumların fon bulabilecekleri bir platform yaratın. Operasyonel harcamaları karşılamak için küçük bir ücret talep edin.
6- Sosyal Kitlesel Fonlama
(İş modeli: Pazar Bağlayıcıları, Örnek: Start Some Good) — Sosyal girişimciler için fon sağlayıcıları bulabileceği bir platform kurun. Bir üstteki platforma benzer olacaktır, ancak diğer fonlama pratiklerinden farklı olarak sosyal girişimciler, sermayeyi sağlayanlara, gelecekte bu projenin sosyal açıdan bir geri dönüşü ya da katkısı olacağına dair söz verir. Platformun operasyonel harcamalarını karşılamak için cüzi bir miktar talep edin.
Mutlaka okuyun: Hayalinizdeki Projeyi Hayata Geçirmenizi Sağlayacak Kitle Fonlama Siteleri
7- Sosyal bir Amaç için Yemek Pişirmek
(İş Modeli: İstihdam ve yeni beceriler edinmek için eğitim. Örnek: Edgar and Joe’s) — Eski uyuşturucu bağımlılarına ya da risk altındaki gençlere iş becerileri kazandıracak bir fırın/restoran açın. Yiyecek ve içecek satışlarından gelen karı maaşlara, eğitimlere ve sosyal iyileştirme programlarına harcayın.
8- Gelişmekte Olan Ülkeler için Verimli Odun Ocakları
(İş modeli: Çapraz Ödünleme. Örnek: Bio Lite) — Gelişmekte olan ülkelerde yaşayan milyonlarca kadın her gün odun dumanı soludukları için kalp hastalıklarına yakalanıyor. Bu sorunu çözmek için daha verimli çalışan bir odun ocağı tasarlayabilirsiniz. Maddi gücü yeterli olanlara ocakları piyasa fiyatında ya da piyasa fiyatının üstünde satın. Kazandığınız parayı kullanarak ocağı satın alamayacaklara destek olun.
9- İnovatif Bilgi Projesi
(İş modeli: Çapraz Ödünleme. Örnek: Information Blanket) — Üzerinde bebek bakımı, bebek aşıları, bebeklerin belli yaşlarda hangi ağırlıkta olması gerektiği, bebeği hangi sıklıkta beslemek gerektiğiyle ilgili bilgilerin olduğu bir bebek battaniyesi tasarlayın. Bebek bakımı eğitiminin düşük olduğu bölgeler genelde yoksul bölgelerdir. Bu yüzden bu bölgelerde yaşayan annelere bu battaniyeleri ücretsiz olarak dağıtabilir, aynı zamanda daha yüksek gelir grubundaki bölgelerde bu battaniyeleri satabilirsiniz. Satışlardan kazanılan paralarla yoksul bölgelerdeki anneler için bu battaniyeleri fonlamaya ve gerekli eğitimleri sağlamaya devam edebilirsiniz.
10- Mikro Enerji Üretimi
(İş modeli: Ücretli Hizmet. Örnek: Husk Power ve Totus Power) — Gelişmekte olan dünyanın uzak bölgelerine mikro-elektrik çözümleri sunabilirsiniz. Bunu yapmanın iki yolu bulunuyor: Kullanılmış, tekrar şarj edilebilir bataryaları kullanarak bağımsız enerji sistemleri kurabilir ve sınıflara elektrik sağlayabilirsiniz. Bir diğer yol ise insanlar, bitkiler ve hayvanların ürettiği biyokitleyi kullanan mini bir enerji santrali kurarak elektrik şebekesi olmayan köylere elektrik sağlayabilirsiniz. Bu tarz sistemlerin inşası ve kurulumu oldukça ucuzdur, ve kullanım için cüzi bir ücret talep edebilir ya da kooperatif şeklinde işletebilirsiniz.
11- Sosyal Sorumluluğa Sahip Tüketici Elektronikleri
(İş modeli: Ücretli Hizmet ve Pazar Bağlayıcılığı. Örnek: Fair Phone) Çatışma minerallerini (çıkarıldıkları bölgelerde çatışmalara sebep olan mineraller) kullanmayan, üreten işçilere adil ücretler sağlayan, son tüketiciye adil ve transparan fiyat sunan, adaletsiz tüketici pratiklerine bulaşmayan (örneğin akıllı telefonların kilitlenmesi ya da arayüzün tek bir kişinin tekelinde olması) tüketiciler için yeni bir elektronik alet üretin.
12- Sosyal Bir Konuyla İlgili Eğitici Kitaplar
(İş modeli: Ücretli Hizmet ve Bağımsız Destek. Örnek: Chef’s Collaborative Network) Okunduğu zaman edinilen bilgilerin kolayca anlaşıldığı ve okuyan kişiye satması kolay bilgiler sunan bir kitap ya da eğitici bir yayın hazırlayın. Sosyal eğitim kitabındaki konu okuyucuya fayda sağlamalıdır. Örneğin sürdürülebilir yiyecek kültürünü tanıtan tariflere sahip bir yemek kitabı hazırlayabilirsiniz. Kitabın satışından elde edilen gelir aynı konuda verilecek olan eğitimleri ve bu eğitimlerden en çok fayda sağlayacak grupları desteklemek için kullanılabilir.
13- Ekonomik Gelişmeyi Destekleyen Ultra-Modern Teknoloji
(İş modeli: Ücretli Hizmet, Kooperatif. Örnek: O-Net) Küçük toplulukların normalde işletmelere sunabileceği çok fazla şey yoktur. Bu durumu siz değiştirebilirsiniz. O bölgeyi çevredeki işletmelere en iyi hizmeti sağlayan bir yere dönüştürebilirsiniz. Örneğin, bölgedeki topluluğun sahibi olduğu ve aynı fiyata 10 kat daha büyük bant genişliğine sahip bir internet hizmeti sunabilirsiniz. Harcamalar bölge halkı tarafından karşılanacaktır, böylece yüksek teknoloji işletmelerini bölgeye çekip yerel ekonominin canlanmasını sağlayacaksınız.
14- Sosyal Misyona Sahip Güzellik Ürünleri
(İş modeli: Bağımsız Destek. Örnek: Bottle 4 Bottle) Büyük güzellik markalarıyla ortaklaşıp ürünlerini online olarak satın. Şirketleri ürünlerini uygun bir fiyata size toptan olarak satmaları için ikna edin, karınızı gelişmekte olan ülkelerde bebekler için süt ve biberon dağıtımına yönlendirin.
15- Bilgisayar İşçileri İçin Sanal Fabrika
(İş modeli: İstihdam ve yeni beceriler edinmek için eğitim. Örnek: Cloud Factory) İstihdamın az olduğu topluluklardan işe alacağınız işçilerle online bir bilgisayar işçileri topluluğu kurun. Her birine bilgisayar ilgili bir işte (ör. belirli bir programlama dilinde fonksiyon yazmak, kod çevirisi vs.) ustalaşmaları için eğitim verin. Eğitimleri tamamlandıktan sonra onları bir araya getirip normalde sadece 1-2 kişinin üzerinde çalışmasını gerektirecek bir ürünü, örneğin bir web sitesini, tamamlamalarını sağlayın. Her bir kişi belli bir konuda uzman olduğundan büyük bir takım sanal bir montaj hattı oluşturacak ve geleneksel metodlarda olduğundan (geniş bilgi birikimine sahip 1-2 kişi dışarıdan bulmak) çok daha hızlı, ucuz ve daha yüksek kalitede bir iş ortaya koyacaktır. Sanal montaj hattında çalışan işçiler normalde yapacakları vasıfsız işlere göre daha yüksek maaş alacaktır.
16- Sosyal Sorumluluğa Sahip Pazaryeri
(İş modeli: Pazar Bağlayıcılığı. Örnek: Do Good Buy Us ve Ten Thousand Villages) Sanal ya da gerçek bir ortamda sosyal ve etik sorumluluğa sahip ürünler satın. Üreticilerden bu ürünleri satın alarak lojistik zincirinden hak sahiplerine kadar herkes fayda sağlayacak ve tüketiciler de uygun bir alışveriş formatında istedikleri birçok ürüne erişebilecektir.
17- Sosyal Yardım İçin Spor Ekipmanları
(İş modeli: Ücretli Hizmet ve Çapraz Ödünleme. Örnek: Rubber Banditz)
Kullanımı kolay ve ulaşılabilir spor ekipmanları satın. Spor salonuna gidemeyenlere alternatif olarak bu ekipmanları sunun. Karları ve ürünü sağlıklı yaşamı tanıtan sosyal yardım programlarını fonlamak için kullanın. Bu sayede iki gruba birden sağlıklı yaşamı tanıtabilirsiniz: doğrudan müşterileriniz ve sosyal yardım programına katılanlar.
18- Öğretici Seyahat Şirketi
(İş modeli: Ücretli Hizmet. Örnek: Think Impact ve Evoluzion)
Yerel bir topluluğa olumlu sosyal etkilerde bulunması ve kültürlerarası bir öğrenme deneyimi sunması için gezginleri bir araya getiren bir seyahat şirketi kurun. Elde edilen karlar yine yerel topluluklara harcanacaktır.
19- Yardımsever Yiyecekler
(İş modeli: Bağımsız Destek. Örnek: Newman’s Own ve Late)
Zaten ihtiyaç duyulan/istenen bir ürünün satışını yapan bir yiyecek şirketi kurun ve elde ettiğiniz karı insanlara yardım için kullanın. Şirket kolayca ölçeklenebilir ve tek bir yiyecek/sosyal yardım çizgisine odaklanabilir ya da bir çok farklı yiyecek ürününü müşterilerine sunarken farklı alanlarda sosyal yardımda bulunabilir.
20- İhtiyacı Olanlar İçin Sosyal Ürünler ve İş
(İş modeli: İstihdam ve yeni beceriler edinmek için eğitim, Ücretli Hizmet. Örnek: Livelyhoods)
Sosyal yönü kuvvetli olan bir kaç ürünü (temiz ocaklar, gelişmekte olan ülkeler için ucuz enerji çözümleri) tedarik edin ve iş bulmakta zorlanan bir grubu komisyon yöntemiyle bu ürünleri kendi topluluklarına satmaları için işe alın. Bu şekilde hem dağıtım ve pazarlama metodlarını bir araya getirecek hem de işe ihtiyacı olan gruplara yardım etmiş olacaksınız.
21- Herkes İçin Su!
(İş modeli: Çapraz Ödünleme. Örnek: Soma Water) Birinci dünya ülkelerine satmak üzere bir ev su filtreleme çözümü yaratın. Satışlardan elde ettiğiniz gelirle aynı hizmeti gelişmekte olan ülkelere sağlayın. Bunun yanında ürünün yapımında çevre dostu materyaller ve süreçler kullanın.
22- Kolay Yardımseverlik İçin ‘Micro-Giving’
(İş modeli: Çapraz Ödünleme ya da Bağımsız Destek. Örnek: B1G1)
İşletmelerle bir araya gelin ve yaptıkları her işlem başına bir sosyal amaca ‘mikro’ miktarlarda ürün/para bağışlamalarını sağlayın. Örneğin bir fırıncıyla işbirliği yaptınız diyelim. Fırıncının sattığı her bir somun ekmek başına gelişmekte olan ülkelere gıda yardımı yapan bir kuruma bir avuç un ya da onun parasal karşılığını bağışlamasını sağlayın.
